Lo gau de Barcelos

Un jorn dins lei carrieras de Lisbòna. Lutz arange dau soleu contra lei parets de colors e contra leis azuléjo. Aquelei contrastes tan particulars a la vila guidan mon camin dins lei barris vielhs que montan e davalan. Me rebale dins la ciutat en crisi legissent lei tags que refusan la misèria: « cauma generala », « basta »!

Pauc-a-cha-pauc, meis uelhs laissan lei pinturas socialas per me mudar en torista ordinari. Fau lei veirinas.E l'idèa que me ponha lo cervèu: aquela dau gau! Ara que siáu a escriure mon bestiari, m'avise que lei veirinas ne son clafidas, de gaus! Pas de gaus dispariers, non, pas lo gau esportiu, pas lo gau gaulés, nani, mai una mena precisa de gau: lo gau portugués! Un gau flame, fier de sei colors de gau, pintat sus de figurinas de fusta, de culhers, de panèus, d'afichas. Quau es aqueste mostre tan important au país? Reverta lei cartas postalas, lei faudaus de cosina de sei plumas ambé la fòrma d'un còr perlongat per de ramas que semblan an aquelei d'un pavon! S'i vei tanben lei petalas verdas e jaunas d'un camp florit perdut. Lo gau modèrn dau potugau aubora una banana de rocker coma Elvis Presley. Mesfisa-te Portugués, lo Gau es pertot! Pertot, te dise!

Son fach a la cadena, saique aquelei bèstias! Perqué te dise aquò? E ben...comparem ambé lei crocodiles... Vas a Nimes, la vila dei crocodiles, per exemple, coma aquò, a l'asard bautasard, ne trobaràs pas jamai un, mai pas un que sembla ais autres! Lei crocodiles empalhats sota lei teulissas de la comuna, ò aqueste que floteja sus lo drapèu ambé son paumier son pas dessenhats parier, sensa parlar d'aqueste que se nega dins la fònt, plan dau mercat. Mai çò que m'espanta aíci es que lo gau portugués demòra... coma dire?... estandardisat! D 'en pertot parier! Es-ti quauqua-ren de sacrat? Qu'es lo mistèri dau gau portugués?

E, fin finala, qu'es l'importància? A! Me fau acabar mon bestiari! E l'escritura de mon bestiari me confla! Siáu en vacanças e me faudriá-ti pas laissar meis ambicions de contaire au país? Me fau pensar a quicòm mai? M'arrèste dins lo Centre d'Art Modèrn José de Azeredo Perdigão. Perdigão. Perdigau? Gau? Gau? Gau? A! Vaquí que me tòrna! Evidentament lei tablèus deis annadas 30 me fan pas oblidar aquel imatge de gau que me treva. Gau roge e negre. Me demande se siáu pas malaut.

Es ansin que faguère lo rescòntre çò mai important de ma vida. S'arrèsta, pròche de ieu, davans lo retrach dau poèta Fernando Pesso, un marin sensa atge. Lo tricòt regat coma fau e un bonet de lana. Aquel òme de la pèu maurela, pron balés, lo pèu blanc, lei trachs marcats coma lei camins d'un portulan, pren la paraula en fixant una pintura cubista:

-Ieu que nasquère me remente pas quora, sus una nau, a un endrech, en mar, aprenguère de legir dins lei pensadas de l'autre mai sabe a de qué pensatz...

Anem! Un còp de mai, un caluc. Me pòdon pas laissar solet ambé ma solesa? Se viatge solet es pas per èstre emmerdat!

-Òc! Ieu que travèrsere l'istòria dei mars, sabe francament a çò que pensatz.

Fugisse. Vire l'esquina e parte per lo pas agachar. Aquò l'arresta pas, e sempre tancat a son tablèu tòrna prene la paraula. Siam solets dins lo musèu:

-E sabe qu'es lo gau! Que siatz marcat per lo mistèri dau gau portugués! Que volètz l'oblidar aqueste gau mai resta dins l'esperit vòstre! Ben, ieu, l'ai coneguda son origina e vos vau dire, coneisse meme l'originau! Creguère lo manjar meme!

Qu'auriatz fach vosautres? Mon mestier es-ti pas d'ecriure d'istòrias? Aqueu falord sarà benlèu una sòrga segura. Es una reserva per l'imaginacion que desfauta. En cas... E ambé una istòria tradicionala necita pas de pagar de dechs d'autor. Encara mens ambé lei messòrgas d'un marin vièlh que repapia. Pòde faire son istòria mieuna. Li dirai pas.

Nos vaicí sus Lo Rossio a glopejar un café. La lutz arange dau soleu dança drecha e doça sus lei teulissas. Lo marin a lei pòcas traucadas. A pas un sòu. Es surament un sdf. Dòrm-ti dins lei carrieras? Reluca mon café. Me demanda se pòu manjar mon Speculòs ® e lo sucre sus la sieta. En escambi dau manjar e dau beurre, me prepausa son racònte (pecaire, li pagarai un pastéis do Bélém se fau...)

« -Devètz vos pausar de questions. Vos demandar quau siáu per vos parlar coma aquò dins la carriera e mai que mai per devinar lei pensadas. E mai d'aquò me trobatz vielh... Mai vos vau dire quauqua-ren: siáu immortau. Sabe pas perque lo temps m'empacha de morir. Coneisse pas la mòrt e traverse lei sègles. Es-ti un don ò un sortilègi? Enfin.. Brèu... ai dos poders: lo de pas morir e lo de legir lei pensadas. Es ansin. Mai tornem au racònte dau gau que vos interessa. Perque l'ai viscut. Es un racònte vertadier. Vau assajar de recampar mei sovenirs. Pense que se passava a l'atge mejan. A la fin de l'atge mejan, puslèu. Aquò fa qu'an aqueste periòd ère ja vièlh, tornave de Galicia e mon batèu s'èra arrestat dins lo barri de Braga. Marin, aviáu multiplicat lei mestiers de la mar. Sabiáu totei lei faire! Pescaire, capitani, pirata e meme corsari... Mai dau temps que vos parle, èra una passa que fasiáu lo modèste pescaire. Aviáu pas brica d'argent (come uei) e ère vengut prepausar mon peis au rei de Barcelos, dins lo barri de Braga. Lo rei de Barcelos èra conegut per sa larguesa. Longtemps aviá aculhit lei trobadors occitan en fugida ò en exili dins son reiaume, es per aquò que respectava lei femnas coma s'èran de dieus. Òc, es d'aicí que veniá sa larguesa. E cadun, dins son país podiá aimar a son biais. De mai, respectava totei lei religions e aculhissiá quau lo desirava dins son reiaume. Paure ò ric.

De me veire tan migós e miserable, ambé mei rets, e en causa justament de sa larguesa, lo rei me prenguèt dins son reiaume quauquei temps. Ò! Seis idèas belas agradavan pas en totei. E fòrça de sei conselhiers (mai que mai son gròs magistrat) aurián ben copat la lenga ai femnas e escampats totei lei paures dau país dins la fòssa comuna!

Quora arribère lo promier còp au reiaume, que se disiá tanben « lo reiaume dau plaser », lo rei me demandèt de me lavar. Sei servicialas me balhèron de banhs en tombant lo sabon negre dins l'aiga cauda, me balhèron quauquei plasers que reviscolèron mei remembres de lop de mar puei, un còp secat dins de toalhons doçs, me faguèron la lectura per s'assegurar de mon bòn sòm. Lo rei m'offrissiá lo dormir, lo manjar, l'aimar e lo saber.

En escambi fuguère encargat de tornar cada jorn sa racion de merluça que fasiáu secar en bacalhau. De mai, en vesent mon amor grand per lei dònas tan polidas de son reiaume demandèt ai doas interessadas, sensa lei forçar, se volián conèisser lo saupre-faire d'un avi, de me rejónher dins ma cambra. Lei doas dònas èran Maria e Melia. Una blonda e una bruneta, fachas totei doas coma fau onte fau (te vau pas dessenhar lo portulan.) Un ser mentre qu'aimave Melia (lei convidave, cada ser, una après l'autra, lo temps de reviscolar dins de pausicions disparieras. Ai de vièlhs òs mai la carn viva) ausiguère un crit dins la cort dau castèu. Un crit agut e penible. Un crit de femna.

Veguère lo lume de la torn mai nauta. La torn dau rei. Lo rei bòn cridèt:

-Quauqu'un vòu lo mau ais estajantas de ma vila! Mei femnas! Mei femnas! Mei femnas tan aimadas! Mei femnas tan protegidas! Sordats! Sordats!

E, pecaires, lei sordats trobèron la Melia, mòrta, defòra, a ma pòrta, la boca de sang rajant au sòu. De la paur, Maria, a pron pena vestida, fugiguèt de la cambra e s'escondèt dins la cròta dau castèu. Aguère pas lo temps d'alenar que dos sordats me prenguèron de fòrça dins lo liech:

-Sota l'òrdre dau rei de Barcelos! Vos arrestam! »

Lo vielh arrèsta son racònte. M'agacha, drech dins leis uelhs:

-Ai lo ruscle. Ai fam fam fam.

Li crompe un pastisson. Un pastéis do Bélém. Demande un segond café. Lo ser tomba. Lo freg se fa sentir sus Lo Rossio.

Contuha l'istòria:

« -Arribèt lo rei majestuós que li agradava pas lo conflicte, seguit de sei sordats e de son magistrat. Lo pòble, lei sordats, leis òmes, lei femnas, lei vielhs e leis enfant en boneta de nuech ò en camisas de cambra escotèron sei paraulas. Diguèt: « deman, papet, te menarem a la poténcia! E es en public que te coparem lo còu! »

Lo veguère ieu, qu'aquò li fasiá mau, au rei, de donar aquest òrdre au papet qu'ère. Nòstreis agachs s'escambièron e veguère qu'aviá pietat. Seis uelhs, banhats de lagremas, disián: « lo pòde pas creire, ieu, que me siáu enganat sus ton sòrt, tu, l'òme brave que me noirissiás de ta pesca. »

Alòr, brava e coratjosa, Maria sortiguèt de sa cròta. La paureta tremolava dins sa rauba de nuech. Sei popas, dau freg, ponchejavan:

-Es pas eu, me podètz creire. Me donava de plaser quora s'ausiguèt lo crit de la mòrt. Se nos volètz pas creire, resta lo pes de nòtrei còs entraucat dins lo liech! E l'odor carnala dins lei linçòus!

Lo bòn rei vouguèt pas verificar, tan fasiá fisança a sei servicialas ensinhadas e tan voliá pas que son amic, ieu, lo vièlh pescaire se faguèsse tugar.

E me desliurèt tot d'una. Sobrava lo mistèri de la Melia mòrta au trepador. Un sordat cubriguèt leis espalas de Maria per la protegir dau freg.

Es alòr lo magistrat que prenguèt la paraula:

-Ara, pòde parlar! Se fau acusar un estrangier, ne coneisse un...

-Parla magistrat! »

Lo vièlh cala. Me ditz:

-Lo pastisson dau Bélém, basta pas!

-Qué vòls?

Li comande un bife à portuguesa. E contunha l'istòria. Lei toristas, ambé de flashs se prenon en fòto pròche de la fònt.

Lo marin perseguis:

Lo magistrat devistèt son public:

-Ò! Mon rei! Avètz-ti demandat son avejaire au mendicant de Galicia que vos venguèt visitar lo còp passat?

Alòr, dins lo negre de la nuech, s'ausiguèt la votz de l'estrangier:

-Òc, siáu ieu, l'estrangier de Galicia. Es se fau un copable, e se fau que sigue un estrangier, alòr... perqué luchar? Ambé vòstrei fòrças armadas anarai pas luenh!

-Degun te demanda ren, l'estrangier! E ren ditz pas que siás lo tugaire de la paura Melia... L'estrangier fa pas lo tugaire!

Alòr lo magistrat pesuc de la cort, pensava pas que de manjar coma ieu uei mai que pensava diferent se sarrèt dau rei e a la chut-chut:

-Escotatz rei. Tota la vila de Barcelos espèra un òrdre franc de vòstra part. Lo pòble e lei sordats vos veguèron plorar davant lo vielh, avètz escotat leis consèus d'una... d'une... femna! A mai una serviciala! Se condamnatz degun, deman vòstra autoritat sarà en dangier. E perdrem la fisança dau mond que pensan pas sempre coma vos. Vòstra larguesa vos perdrà.

Lo rei, qu'èra influençable, perdut dins leis idèas dau poder, dau ben faire e dau ben plaire, pertocat en plen còr per aquela marrida lenga, ordonèt d'una votz fòrta e mascla que faguèt

tremolar lei parets:

-Arrestatz l'estrangier! Deman! A la poténcia!Zo!

E lo pòble, e lei sordats, e leis òmes e lei femnas, e lei vielhs e leis enfant, en bonetas e en camisetas de nuech, enfin urós d'ausir una tan bòna nòva, e perque s'anonciava, un còp de mai, l'espectacle de la sang cridèron:

-Arrestatz l'estrangier! Deman! A la poténcia! Arrestatz l'estrangier! Deman! A la poténcia!

Lo magistrat prenguèt la paraula:

-Deman, mentre que manjarem totei, vos balharem l'espectacle de la mòrt! E lo repais sarà a gratis!

-Visca lo rei de Barcelos! Visca lo rei de Barcelos! L'espectacle de la sang e lo repais a gratis! »

Lo vielh m'agacha. Leis estelas dançan dins l'aiga dau pòrt:

-Pòde pas contunhar. Ai set.

Li comande un pòrto blanc. Fa durar son gòt e se decidis de contunhar l'istòria:

« -Me remente. Lei portugués èran per òrtas. Jorn especiau: anavan totei manjar ensems a l'entorn de la poténcia! Lo lendeman sortiguère doncas ambé mei doas femnas d'amor. Eriam dins un país larg! Una a cada braç! Ėre ben socitós de saupre coma l'istòria s'anava acabar. Fasiá bòn. Fasiá soleu. E sentiáu la doça odor dau galinier que virava dins la lenha en banhant lo sòu de son chuc de sang e d'òli.

De grandei e lònguei taulas blancas èran alestidas a l'entorn de la poténcia. E la paura còrda, coma un decòr de tiatre au platèu nus anonciava l'espectacle de la mòrt au mitan dei sietas, dei gòts, dei platèus de fruchas dau país. Lo mond esperavan la coregrafia de la mariòta desmembrada. E crese que meme ieu, botat per l'estrambòrd ambient, crese qu'aviáu enveja d'i participar... »

Cala lo marin. Es pas per demandar un gòt de mai, nani. S'arrèsta perque sosca. Leis uelhs dins lo vuege. E tòrna dire lei darnierei frasas que l'espevantan:

-...òc, crese qu'aviáu enveja d'i participar.

Se tòrna prene:

« - Lo rei nos aviá gardats tres plaças a sei costats. Ieu e mei doas femnas. Eu, a costat de la sieuna. E son fraire, a costat de son marit que s'èran maridats fa gaire. Larguesa! Larguesa! Lo magistrat rosigava ja una coissa de polet de la man drecha mentra que sa man gaucha e graça d'òli e de chuc de carn carreçava l'autra coissa d'una dòna de companhiá per arribar, benlèu, a un endrech precis.

Es un òme rossèu, de la talha d'un enfant, que se sarrèt au mitan de la plaça, ambé son tambornàs, e que faguèt lo silenci en quilant:

-Rantanplanplan! Rantanplanplan!Rantanplanplan!Agachatz bravei gents! Agachatz lo bel espectacle! Uei! Agachatz doncas! E comprendretz la larguesa dau rei de Barcelos! E comprendretz sa larguesa! Rantanplanplan! Rantanplanplan!Rantanplanplan!

-Visca lo rei de Barcelos! Visca lo rei de Barcelos!

L'estrangier intrèt en scèna. Aviá pas paur. Nani. Se vesiá ben. Èra un òme bèu. D'un trentenat d'ans. Seis uelhs maurèus, son pèu lòng, sa cara blanca, sa capa e seis vestits negres forçavan lo respècte.

-Qu'es ta darniera volontat estrangier? Rantanplanplan!

-Pòde m'adreiçar a monsur lo magistrat?

-Segur, s'es ta darniera volontat! Rantanplanplan!

Alòr lo silenci se faguèt. Lo pòble èra pegat a sei bregas.

-Monsur lo magistrat, gramaci de m'aculhir ambé vòstrei gaus rostits!

-Tu siás a morir e parlas de manjar? Parlas de mei gaus rostits? Es una galejada? En mai d'èstre estangier, siás caluc... a! aurem rason de te tugar! A!A!A!A!

Lo gròs magistrat cacalassa. La fola cacalassa. Cacalasse. Mei femnas cacalassan. Lo fraire e son marit cacalassan. Lo bòn rei, vesent leis autres rire cacalassa mai forçat. Li agrada pas la violéncia e lei penas de mòrt.

Alòr d'una votz de tragedian l'estrangier ditz:

-Se siáu innocent aqueste gau cantarà au moment onte me prendretz!

E zo mai! De cacalassar. Dau rire, lo magistrat s'escana e escupís quauquei bocins de polet que rintran e sòrton per sei dents negras. E laissa tombar sa coissa de polet e tapa sus la coissa nusa de la vesina en oblidant d'arribar a l'endrech precis.

-Ai! Crida la femna.

-A! A! A! A! Ritz lo magistrat.

Alòr? M'anatz pas creire... lo borrèu prenguèt l'estrangier per lo braç que se laissèt faire. Puei l'estrangier laissèt lo borrèu darrier, anèt a la mòrt, solet brave coma un taur que saup que tot es finit quand l'arena s'aubora. Lo mai bèu fuguèt sa marcha lentosa sus leis escaliers. Comencèt de montar, plan planet e majestuós, la capa fretant doça au sòu, espossant la torba de possas de terra jauna coma s'èra d'aur. Plan planet. Plan planet.

Ma tèsta me virava dau vin agre e deis odors de polets, e de l'odor de susor de mei doas femnas que me quichavan e me pessugavan, l'odor de lor carn mesclada au perfum fòrt de l'aiga de ròsa mesclat a l'urèia de lor transpiracion. Totei aquelei sentors agromolidas anonciavan la minuta d'avans la mòrt.

Regardave aqueste gau que negrejava, que virava sus l'aste, negre, cramosit, la boca entra duberta per lo vise que lo traucava fins au quieu, leis uelhs que blanquejavan virats cap au cèu. Alòr lo borrèu arribèt sus l'empont. Nosèt, còp sec, la còrda au còu de l'estrangier. Puei davalèt per accionar la trapa que lo fariá penjar.

Subte l'espaventa me prenguèt. Creguère de racar tan la vision qu'aguère fuguèt violenta e subrenaturala! An aqueste moment veguère lo gau tornar de l'infèrn. Seis uelhs virèron vers ieu mentre que coisiá e fumava encara. E craòu! D'un còp de bec copèt lo vise que s'espetèt dins lei flamas. Alòr lo gau, sensa plumas, nus coma un vèrme, s'escapèt dau fuòc cramant e lo morcèu de lenha au quieu comencèt de cantar, sautejant per amorçar lei darnierei cramaduras dei brasas que sentiá encara sota sei patas.

Lo rei bòn s'auborèt:

-Canta! Canta! Es-ti pas meravilhós? Lo podèm desliurar! Lo pod...

Mai... crac... tròp tard! La trapa s'accionèt. Urosament, lo penjat aguèt pas lo temps de bandar, coma per magia quora lo gau se meteguèt de cantar, lo nos s'èra desfach solet coma una serp que s'escapa de la paur dau baston.

Alòr lo rei faguèt ordonar dei suenhs a l'estangier, li reservèt sa cambra mai bela e li donèt. Li faguèt meme bastir una estatua onte se recampan leis aucèus nafrats. Puei l'estrangier se marridèt ambé una boiera que sentiá fòrt la vaca mai que jogava de musica e presava lei bòns vers.

Lo magistrat partiguèt en Galicia. Trobava que lo reiauma correspondiá plus a seis idèas. E se neguèt en mar.

Quant a ieu, après la granda festa que faguèt donar per la larguesa de son reiaume que s'espandiguèt a tot lo portu-gau (gau, gau, gau), laissère mei doas femnas après una lònga nuechada d'amor en assajant de ne trobar tres autras.

Lo vielh agacha lo fons de son gòt. Se sent l'umide dau pòrt. La luna es plena.

-Ara, sabètz lo perque dau gau dau Portugau.

-Lo pòrt dau gau, sensa dobtes...

-Se l'aviáu pas viscut, m'auriatz pas cregut!

Risèm d'un rire leugier. Puei lo marin s'aubora sensa faire de bruch. Lo serviciau nos fa signe qu'es l'ora de partir. Ai pas temps de me revirar qu'es pas plus qu'una siloèta dins lo negre de la nuech, lo vielh. Coma un Corto Maltesse envolat. Lo tornarai veire un jorn?

Alòr me vau perdre dins lo bairo alto, cercant tres femnas, beguent de gins tonics en tubant quauquei galesas. Oblide enfin l'istòria dau gau. Mai me remente dau marin qu'a viscut sabe pas quant de vidas.