La Roca dei Gabians. 10

Capítol uech

Lo revenge de Jonàs.

Ne’n pòde pas parlar mai de tot çò que fuguèt dich dins la velhada pintonresca; ai pas pron de plaça per l’escriure aquí. Fin finala toteis aquelei racòntes se semblavan : contavan totei l’istòria d’un matalòt gitat per aventura dins de situacions pas possiblas e puei aquò s’acabava que finissiá gloriós !

Lo reire-grand de Cambajon se banhava un jorn dins lo canau de Mozambica. Tancat entre doas làmias que se bandissián cap an eu, la gola badanta, aqueu coquinàs aviá trobat lo mejan de leis enrabiar l’un contre l’autre e lei faguèt s’entremanjar ; n’en sobrava pas que leis aletas. Qué trofèu dins la familha dei Cambajon !

Lo papet dau Guilhemet veniá d’agafar una balena, quora son embarcacion, bacelada per un còp de coa, se desvirèt. Tombat a la mar, posquèt pas agantar la còrda de l’arpon que la balena prenguèt amb ela, e quora aquela, après aguer cabussat, se mostrèt au fiu de l’èrsa, l’òme li montèt tot d’una sus l’esquina e s’i tanquèt, drech coma sus lo pònt d’una nau. Faguèt ansin mai de dotze cent luòcs, beguent la pluèia que li vujavan lei nívols, e se trocejant dins sa montura quauquei lescas de fielets qu’apasimavan sa fam a l’ora dau sopar. Quora la balena cabussava, lo papet dau Guilhemet li teniá la brida e se fasiá rebatlar a la remòrca : tornava prene un còp de mai son pòste tre que l’animau sortissiá coma una plataforma a la susfàcia de l’ocean.

Quora fuguèt la siuna, Marc contèt Robinson dins son illa, e, va fau ben dire, faguèt quincanèla.  Après leis espècias que ne’n venián de se gongostar d’esperelei, Robinson Crusoe ambe son papagai, son parasolèu e son capelon de pèu de bica, faguèt l’esfiech d’una panada. Vendredi d’espereu desrevelhèt una curiositat ben pichoneta, pecaire.

Tocava a sa fin la cavalcada. Totei ò quasi, avián disputit lo prèmi, e coma esitavan un briu ambe lo succés de la balena, semblava assegurat lo trionfe deis ors. Macabuòu, va regrete, mostrava gaire un biais modèst. Macabuòu se vesiá ja possessaire de dotze bastons de sucre d’òrdi preciosament emmalhotats dins un morcèu de papier grís, ja l’aiga sucrada li fasiá boqueta, ja se babinejava, quora lo capitani Legoff, que s’èra termejat au ròtle de jutge dau camp, intrèt en liça. Èra son torn.

Tossiguèt tres còps, non pas per assegurar lo timbre de sa votz mai per convidar lo mond au silenci.

Un murmur flatejaire corriguèt dins lei rengs.

— Escotem ! Escotem !

Macabuòu pallinejèt e fremiguèt, èra ben solet pecaire !

 (de seguir…)

La Ròca dei Gabians 9 - Un pauc de tafanari...

Capítol sèt

Istòria deis ors

Mon reire-oncle Babolein Macabuòu, mèstre calafat a bòrd de la corveta la Muscada, navegava dins la mar Glaciala, qu’es una mar onte, coma son nom nos ditz, es aisit d’agantar lei dets gòbis mai, pecaire, ont es malaisit de pescar d’argent. Un matin, la Muscada se desrevelhèt tancada dins lei glaças. Impossible de faire abans ò de faire arrier. Impossible de dire : « Passatz, Muscada ! » Li restava pas qu’a ivernar dins la companhiá dei fòcas e dei balenas, en vista dau Spitzberg, una encontrada clafida d’ors blancs. Un jorn que Babolein èra a erborisar, se trobèt nas a nas ambe cinc ors blancs fòrça bèus, e que, coma lo veguèron, en cabocejant, venguèron s’alongar a sei pès en li lipant lei mans. Mon reire-oncle pensava pantaiar. Se disiá sensa dobte quauque ors de sa conéissença : mai aviá bèu furnar dins sei relacions, li semblava ben que lei vesiá  per lo promier còp. Lei cinc ors l’acompanhèron d’un biais cortés fins au bòrd, e partiguèron qu’après èstre montat sus lo pònt. Le lendeman, rescontrèt d’autreis ors que se mostrèron a son egard ambe la mema onestetat, e desempuei rintrèt pas fins a son batèu sens èstre escortat per una chorma d’ors que lo seguissián coma de chins motons. Podètz creire que sus la corveta èra pas question de quicòm mai. Aviam acabat per reconéisser que lo mèstre calfat teniá de la natura lo don de rabir aqueleis animaus e de leis aprivadar a promièra vista. Lo cirurgian dau bòrd, qu’aviá fach sei classas, explicava aquò per un fluid que tractava de magnetic, e que, a son dire, sortissiá de la pèu de Babolein per intrar dins la pèu deis ors. Quora lo desglaç arribèt e que la Muscada posquèt partir fin finala, fuguèt un còp d’uelh encantaire : mai de quinze cent ors li faguèron la conducha  a la nada, e l’aurián seguit coma aquò fins a Brèst, se mon reire-oncle, dins l’interèst deis ors, lor aguèsse pas aconselhat de s’enanar. Babolein d’espereu se sentissiá pertocat. S’èra estacat a aqueleis ors e se disiá que remplaçariá malaisidement tant d’amics fidèus.

Tres ans puei, mon reire-oncle se trobava a Brèst. Un ser que passejava sus lo cort d’Ajòt en societat de matalòts, totei bòns dròlles e demandant pas qu’a se divertir, se meteguèt a contar çò qu’èra arribat dins la mar Glaciala ambe leis ors blancs dau Spitzberg. Risián totei coma de calucs e tenián tot çò que disiá lo mèstre calfat coma de cracas e coma trufariás. Sus aquò, venguèt a passar una mena de Savoiard que cargava una monina a son braç, e menava a la cadena un orsàs pelut, emmoralhat de correjas. Èra l’afaire de Babolein, que li ofriguèt d’escometre doas peças de quaranta sòus qu’aquel ors s’anava alongar a sei pès e li lipar lei mans. L’escomessa fuguèt tenguda per Glaudí Calamèu, qu’èra, eu tanben, de Poliguen, e mèstre calfat a bòrd dau Saumon. Toteis ensems, faguèron tant e tant, que lo Savoiard consentís a levar lo morralhon de son ors e a lo laissar per un moment en libertat.

Babolein Macabuòu s’èra tancat davant la bèstia, e l’agachava entre lei dos uelhs e li escampava son fluid a la cara. Fau creire qu’èra esvanat lo fluid ò qu’agissiá soncament sus leis ors blancs, car subran l’ors negre, en luòc de s’alongar ai pès de mon reire-oncle, se quilhèt sus sei patas de darrier e faguèt mina de voler se gitar sus eu per lo devorar. Coma se reganhava lo faus amic, Babolein, obligat de reconéisser la marrida qualitat de son fluid, jutjèt d’espereu qu’èra vengut lo temps de jogar deis escampetas.  Faguèt veire lei talons, mai, a l’encòp, mostrèt  son tafanari, e fuguèt pas sensa pena que fagueriam se desarrapar la bèstia que veniá de l’agafar per aquí. Vaquí, coma venguèt que Babolein Macabuòu, mon reire-oncle, aleujat de doas peças de quaranta sòus e de doas peças mai, passèt sièis setmanas sens aver de que chicar, e sens aver de que s’assetar lo restant de sa vida. Vengut vièlh, se congostava de contar aquela istorieta ; la racontava drech, segur, e mancava pas d’apondre, après la fin de son racònte, que faliá  se fisar deis ors coma deis òmes.

D’après Julí Sandeau, La Ròca dei Gabians (1871), Edicions Famòt, Genève, 1980.

La Ròca dei Gabians 8

Capítol sièis

Lo torneg

Passavan leis oras, donavan pas plus de flamas lei plancas, e, lei dròlles recaptats a l’entorn dau lenhier, sospiravan un còp de mai après lo bastiment que lei deviá reculhir a son bòrd.  L’estrambòrd que leis aviá près totei veniá de s’avalir, eu tanben, leis aliments mancavan, e èran tombats lei pichons dins aquel estat de prostracion e de marasme que succedís falament a totei lei crisis. Ne’n sortiguèron per un novèl accés de desespèr. En mai d’aquò la perspectiva dau retorn a Poliguen, s’aquò fuguèsse possible, lei conflava d’esfrai e de treble. Se pensavan pas sensa pentiments ais angoissas de sei familhas, pensavan pas ni mai sensa terror a l’acuèlh que leis esperava.

Se mostrava tant fièr e tant rassegurat coma leis autres, Marc. Se representava sa maire desconsolada, corrisent tota desvariada sus la plaja. Sabiá qu’èra la mai afectuosa dei maires, e la consciéncia dau mau que li aviá fach eu li grafinhava lo còr ; sabiá tanben qu’èra sevèra au bèu besonh, e se sentissiá tròp copable Marc per posquer comptar sus sa larguesa. Ansin, vira-revira, lamentacions, tot èra lamentacions per totei. Recebián coma un miratge, l’ostalet pasible ont èran nascuts, lo fogau que lei charradissas dau ser esgaiavan, la taula onte s’assetevan ais oras dei sopars, lo liech onte dormissián tant suaus sota lei cortinas de sarga vèrda. Lei bens, lei jòias aisidas qu’avián perdudas per sei fautas, tot aquò congostava per lo promier còp ; reconeissián coma èran estats urós dròllets, coma sei gents èran èstats larges e coma leis aimavan, e lei pequelets pecairets gitavan de lagremas. Èran ja tròp punits, e pasmens son castigament començava a pron pena.

Un còp de mai fuguèt Legòff qu’apasimèt lo monde.

— Fant de sòrt, çò cridèt, avètz pas acabat de cridassejar dins meis aurelhas ? Aquí siam ben. Avèm lei pès cauds, la tèsta fresca e lo ventre liure. Dequé nos manca ? Perqué se planhissèm ? Quauqu’un auriá oblidat de bassinar lei linçòus de sénher de Mascaret ? Sénher lo Vescomte de Cambajonet esperariá-ti son plumon ? Quauqu’un auriá benlèu perdut lei sabatas e la rauba de cambra de milord Macabuòu ? Me ne’n desconsolariáu pas. Quau m’a donat de lops marins coma vautres ? Anatz veire mai de vint bastiments se disputir l’avantatge de vos tornar au Poliguen ; auretz una brava causida, ne’n siáu segur. Quant a la recepcion que son a alestir, vos garantisse pas que li aurà de masts de cocanha sus lo pòrt ò un molonàs de pans d’espècias a cai. Es benlèu possible que lo nòstre marrit país faguèsse l’economia d’un fuòc d’artifici per festejar aquò. Pasmens, crese que pòde afortir qu’aquelei qu’aiman lei rostas ne’n seràn servits. Quauquei rostetas, aquò bastarà, mentre que ieu pagarai per totei e m’emplastraràn de bacèus. Quora pense qu’es lo barquet de papà qu’a l’onor aquesta passa de nos servir de calorifèr, n’ai de susors frejas ! Basta ! A cada ora sufís sa pena : veirem ben de se petaçar. Mocatz vos, e en luòc d’aver lo plorum, ensajem de nos distraire e de nos divertir un pauqueton.

— Òc, çò diguèt Cambajon, fasèm una partida de bilhas.

— Ò una partida de bota, çò diguèt Porniquet.

— Ò de tap, çò diguèt Macabuòu.

— Se fasiáu tot coma lo monde, çò diguèt Guilhemet, demandariáu que faguessiam d’aise una partida de macarons.

— Ieu, demande d’aise de m’enanar, çò diguèt Mascaret.

— Mielhs qu’aquò, perqué pas se còntar d’istòrias, tornèt Legoff. Ne’n sabèm cadun un parèu de bèlas. Per se faire plaser, i a pas mielhs qu’una istòria que se disèm entre collègas. Que cadun diga la siuna, e aqueu que, dau vejaire de totei, aurà dich la mai risolièra, leis autres lei pagaràn de sucre d’òrdi, dimenge que ven, au borg de Batz, après la sortida de la messa.

D’aquel atge ! ne’n faliá pas mai per cambiar lo cors de seis idèas e lei derrabar a sei soscadissas. Fuguèt coma un còp de vent que neteja lo cèu e avalís lei nívols. Pas qu’un crit : còntem d’istòrias ! Ne’n avián totei quauqueis unas au fons dei sacs, mai ò mens vertadieras, d’aqueleis istòrias que lei marins entòrnan dei país luench, que passan dins lei familhas en estat de legendas, e que cada generacion transmet a aquela que la seguís, vistas per un segond còp, corregidas, e subretot mai que mai augmentadas.

Èra dubèrta la liça, totei se languissián d’i intrar ; aqueu torneg, que quauquei bastons de sucre d’òrdi ne’n deviá èstre lo prètz, enflamava leis imaginacions, alucava ben de cobesiás.

— Comença, Porniquet, çò diguèt Legoff ; te devinhe, a ton biais escarrabilhat, que i a quauqua ren de ben bravet que fremís dau bot de ta lenga.

— Segur, s’escridèt Porniquet s’abrivant dins l’arena coma un buòu baug, anem rire ! Vos vau còntar lo radèu de la Medusa, e coma mon papet…

Anèt pas plus luenh, una brefoniá d’imprecacions l’arrestèt cort e ne’n demorèt plantat.

— Porniquet, çò diguèt Legoff magistralament, servissèm pas d’istòrias coma aquò a de gents qu’an pas sopat e que se tròban coma siam ara. Aprofiecha de la leiçon, e, quora frequentaràs la societat, remembra-te qu’un òme ben ensenhat bota jamai lei pès dins lo plat. S’as pas quicòm mai de nos adure…

— Mai me pensave…, repliquèt Porniquet que cercava rasons.

— Zo ! Quauqu'un mai ! s’escridèt Legoff.

— Òc, òc ! s’escridèron totei. Biu Porniquet ! Defòra!

— A ! Bota ! Ve ! Es coma aquò ? diguèt Porniquet ; vos balhe ma demission.

— L’acceptam, diguèt Cambajonet.

— Quau pren la paraula ? demandèt Legoff.

— Ieu ! s’escridèt l’ardent Macabuòu, famós en cò de totei leis especiers de la comuna per son amor desordonat per lei bastons de sucre d’òdi. Vos vau còntar coma que Babolein Macabuòu, mon reire-oncle, posquèt pas jamai s’assetar un solet còp sus son tafanari lei vint darnièrei annadas de son existéncia. 

(de seguir...)