La ròca dei gabians 6

Capítol 4

Un còp de tèsta

Eriam arrribats au 15 de setembre. Aqueu jorn d’aquí, dins l’après-miegjorn, Poliguen offrissiá l’imatge de la solesa e de l’abandon ; auriam poscut creire que la vida se n’èra completament retirada. Èran totei defòra leis estajants, lei pescadors a la mar, lei paludiers ai salins, lei femnas a la recòlta dau varech ò a la pesca dei cambaròts. N’èra restat pas aicí que leis enfants trop joines encara per èstre menats, un dotzenat  de drollets que, en l’abséncia de sei gents, se trobavan mèstres absoluts de la plaça. Avián totei entre sèt e dètz ans, franc dau fiu Legoff, que s’enanava ben sus sei dotze. En rason de son grand atge e de son experiéncia premeirenca, li avián donat leis autres  a gardar. Anam veire coma aqueu venerable Mentòr s’aquitèt de son pretzfach, e per quantei valentiás justifiquèt la fisança dau borg.

Fuguèsse abançada la sason, fasiá toforassa pasmens. L’èr e la mar fasián mirau ; tombava dau cèu dei torrents de fuòc ; lo solèu devorava la còsta.

Na Enric s’èra annada assetar a l’ombra dei pins pinhons que coronan la plaja. Se teniá espandit pròche d’ela Marc, e, coma la mamà cranhissiá que s’escapèsse, cercava de l’endormir ambe sa votz doça que lo breçava. Venguèt que en ensajant d’endormir son fiu, fuguèt ela que s’endormiguèt ; sei parpèlas pesugas s’abaissèron e, coma lo Marquonet fasiá mina de s’ajocar, ela prediquèt au vent e se laissèt penequejar.

Lo fach èra que Marc èra desrevelhat coma una portada de furas.

Ausissiá lo crit deis dròlles qu’èran a s’esbaudir sus lo pòrt, e dempuei un ora li fasiá enveja de se mesclar a sei jòcs.

Après que sa maire aguèsse clucat l’uelh, Marc badèt quauquei minutas, puei s’arborèt plan planet, sortiguèt dau bòsc a pas de lop, e s’abrivèt cap au pòrt ; arribava quora subran calèt emberlugat, enlordit, pivelat per l’espectacle somondut a sei regards.

Au còntra deis injoccions de sei familhas, totei mei galapians venián de s’escampar dins un barquet a l’estaca. Lo brave Mentòr s’èra sasit deis avirons que manobrava en bracejant, mentre que lo restant de la chorma, que trepejava barca a travèrs, estampava a l’embarcacion un moviment de borrolís ò de brandament que permetiá de se creire dins l’ocean plen.

Coma veguèron Marc, cridèron :

-       -Marc ! Vaicí Marc ! òu ! Vene Marc, vene ambe nautres !

Aguèsse vist lo cèu entredubèrt, aguèsse entendut dotze serafins jogant de la viòla e lo convidant a venir prene plaça au paradís, seriá pas estat mai vivament temptat lo Marc.

-       -Nani, çò diguèt fin finala, nani, me l’a defendut ma maire.

-     - Bodieu ! Bodieu ! cridèt lo fiu Legoff qu’èra un brave diable. Qu'es lo mau que siam a faire ?

E leis autres de tornar dire en còr :

-       -Vene, doncas, Marc vene doncas ambe nautres !

Èra aquí Marc, drech, tancat, lei mans dins lei pòcas, leis uelhs ficats sus lo gorg que l’atrivava.

-      - Nani ! murmurèt d’una votz trantalhanta.

Fuguèt la bramada.

-      - Petacha ! Petacha ! A bas Marc ! fòra lo Parisenc ! fòra lo capon !

Resistiguèt pas Marc. Donèt un còp d’uelh lèu-lèu dau costat dau bòsc, puei, doblament copable, cedant a l’encòp ais incitations de son amor-pròpre e a l’atrach dau plaser defendut, coma lei bandits picavan dei mans, contents que non sai d’aver un complici de mai, sautèt dau cai fins au barquet. 

S’anavan pas arrestar aquí.

 Coma es bòn de dire qu’en manjant l’apetit ven, ven subretot, va fau dire, quora tocam a la frucha defenduda. Lo jòc demanda que fauta. La mar baissava : èra suava, plana e pesuga. Fasiá quasi pròche d’una ora que s’afanavan coma de possedats dins aqueu batèu que marchava pas, e començavan de s’alassar d’un jòc que, ben que fuguèsse tant violent, lei laissava en plan, quora aqueu bregand de Legoff, fieròt de mestrejar leis avirons, prepausèt a seis amics la regalada d’una passejada a l’entorn de la baia. S’agissiá, simple, d’en costejar lei bòrds e d’anar s’encalar plan planet sus la sabla, a l’autre bot de la plaja.Un bramadís onte pertusava lo crit de : « Viva Legoff ! » aculhiguèt aquela proposicion remirabla. Marc trefolissiá de jòia, èra ibre de desobeïssença,e, malurós !, fuguèt ben eu que destaquèt l’amarra que teniá lo barquet a la paret dau cai

Aquí-lei, quanta fèsta !

Avisa-te que Cristòu Colomb que metriá lo cap sus un monde novèu seriá pas plus trionfant, ò pas plus fièr.

Aqueu barquet pròche de laissar lo pòrt, aquela mar que te semblava tant suava, aquelei drollets tant joiós a l’ora dau despart, tot aquò, mon car Pau, te presenta un tablèu fisèu deis entrainaments a totei leis atges de la vida. Sembla que poirem sempre s’arrestar abans, que serem sempre mèstre d’arrambar ai ribas que se mòstran. Volèm solament faire lo torn de la baia, e se liuram au corrent que mena au gorg sensa faire mèfi.Èran a pron pena sortits dau canau, que l’embarcacion, fòrça mau bailejada, deveniá la presa dau reflux que lei emportava au larg e degun d’entre elei se n’avisava pas. Risián, cridavan, cantavan ; se possedissián pas plus. Mèstre Legoff, conflat de son importancia, jogava deis avirons a tota zuerta, e lo barquet, coma se fuguèsse èstat tirat per de liames invisibles, s’aluenhava de mai en mai dau maratge.Te fau aguer l’uelh marin per mesurar exactament lei distàncias de la mar. Pensavan d’èstre encara dins la baia que n’èran ja luenh. Lo punt onte s’èran promés d’abordar descreissiá, insensible. Lei montilhas, lei rocàs, l’amèu, totei leis accidents de la còsta, s’abaissavan e s’amendrissián pauc-a-cha-pauc darrier elei.Venguèt un instant onte lei cants e lei rires calèron bruscament : coma ganhavan lo larg, l’ocean grossisiá ; leis envolopava la marejada.L’estonament, l’estabosiment, l’espavent, se pintavan sus totei lei caras.

S’èra rendut Legoff e se fatigava en esfòrç impotents ; se roncèron tot d’un còp sus lei ramas, e manobrèron tant ben qu’au bot de quauquei segondas lei ramas èran lo joguet deis ondadas, sensa que siága possible de lei tornar pescar. Per l’usatge que n’aurián fach, lo daumatge èra pas grand : l’esglari ne’n venguèt bèu, coma se venián de perdre l’unenca chança de salut.

Quilèron, desesperats : intravan en nauta mar. Solet Dieu lei podiá entendre.

Lo jorn baissava, lo solèu cremava lo ponent, e pas una vèla  a l’orizont, pas un caça-marèia en vista, pas una chaloupa, pas un batèu-buòu ! Perduts dins l’immensitat, vesián pas que lo cèu e l’aiga. Ansin qu’arriba sempre entre gents que se son associats per faire una bestiesa, avián esclatat, cadun disiá sa rancura; mai lo sentit dau dangier comun que grandissiá pauc-a-cha-pauc se faguèt pas esperar per lei reconciliar. Quichats leis uns còntra leis autres e cadun se prestant son ajuda, palles, desfachs e leis uelhs macats, cridavan pas plus, ploravan pas plus, èran esglariats.

Tant l’embarcacion virolejava sus la cima d’una lama, tant s’enfonsava e dispareissiá dins un gorg. Leis èrsas udolavan coma una chorma de dògos afamats. Marc e Legoff èran solets a faire encara bòna contenéncia. Legoff aviá lei biais revoutats d’un pichon Ajax qu’escomet lei dieus. Quant a Marc, auriam dich que la scèna qu’aviá sota leis uelhs desrevelhava an eu mens d’esglari que non pas de curiositat.  Aviá ausit parlar de Robinson e se vesiá ja dins una illa desèrta. Aquela tòca li agradava ben. Fuguèt servit coma fau : a l’ora onte lo solèu s’entraucava dins leis ondadas, lo barquet s’escranquèt sus un banc de pichons estèus que lo jusant aviá mes a flor d’aiga.

Cambavirats per la violéncia dau tuert,  rotlèron forra-borra e s’arborèron puei en se chaspant lei còstas. N’èran quiti per quauquei nafraduras ; mai lo barquet, pecaire, èra espetat. 

(de seguir...)

Tam d'après Jules Sandeau.

Dessenh au futre de Tam inspirat per lo libre originau.

La Ròca dei Gabians 5

»Pasmens, coma la maire tornava èstre enfant, l’enfant se transmudava, d’espereu, e veniá un personatge sornarut. L’avisère pasmens sus leis objèctes que me pivelavan ; donava un còp d’uelh d’aici, d’ailà, e restava silenciós dins son canton. Coma se sarraviam de Croisic, son ramatge calava. Fasiá una toforassa per aqueu après-miegjon d’aquí, que lei flors languissián, que leis aucèus calavan, e me faguèt dire qu’èra a causa d’aquela calorassa que Marc aviá cabussat dins aquel estat de dormilhum. Pasmens, mai anaviam, mai ère pertocada per l’èr de tristum espandit sus son caratge freg, tant viu i a pauc de temps d’aquò.

 »-De que t’arriba, mai de que t’arriba doncas ? Sofres ? Parla, i a un quicòm que te fa mau ?

»Brandava la tèsta e se refusava de respòndre.

»Arriberiam lo sera a Ròca-Bernat. Marc, a pron pena arribat, sopa dau bot dei dents, demanda d’anar au liech, se rotla dins sei linçòus e s’endormís. Finala, marrida jornada, marrida serada . Deviá s’endevenir piéger lo revelh. Ròca-Bernat èra pas conegut coma luòc de delicis, e l’auberga onte eriam davalats semblava pas facha per la jòia deis estajants mai per ne’n ensornir l’esperit ; paure, vaquí lo sejorn de la malanconiá ! Per unenca ressòrga, per distraccion  suprèma, lo pònt de la Vilana. Es d’un aspècte que t’arrapa, aqueu pònt penjat, coma lo fiu de la Santa Verge au dessùs d’un gorg ; testimònia de l’engèni d’un òme. Es tot bèu just se Marc denhèt lo regardar. Li somondère leis alentorns, de faire abanç fins a Nantas, de visitar Tiffauges e Clisson. Se teniá assetat sus una riba, au ras de la rota de Vanes, de mai en mai sorne e pantaiaire.  

»- E ben diga, li demandère per finir, qué vòls faire ? Vòls que s’entornessiam a Poliguen ?

»Me seriáu jurada qu’amb aquela convidacion Marc anava bombir de jòia e me sautar au còu : ne’n faguèt ren. Lo paure drolleton, pecaire, s’avisava pas dau secret de sa destressa : patissiá coma lei plantas qu’òm tira de son mitan e que se passisson sensa saber lo perque. Ieu, d’esperieu, sabiáu pas que ne’n pensar. Èra acabada la campanha ; veniá de batre l’ora de la retirada. L’umor de mon companhonet cambièt pas gaire pendent la promièra mitat dau camin ; mai sa fisonomia s’esclairava a flor e a mesura que s’aprochava dau maratge. Lei promiers bufs dau ventolet lo desrevelhèron sobde ; la musica dei gravas acabèt de lo transfigurar, e coma enfin, per una escavadura de la còsta, apercebèt a l’orizont la linha vèrda de l’ocean, fuguèt una resurreccion, una ebrietat, un transpòrt, una explosion de vida. Tornaviam a Poliguen devèrs la fin dau jorn, e lo solèu aviá desaparegut dempuei un briu, que Marc èra encara sus la plaja, badant son idòla. Que ne’n dises, mon amic ? Tre aqueu matin d’aquí, prenguèt mai sei costumas d’independéncia e de barrutlatge. L’ausisse que jòga sus lo pòrt ambe lei dròlles de l’amèu. Ò bòna maire ! dins qunt estat seràn lei cauçaduras que me va tornar ? »

10 de setembre.

« Sentisse que manque a ta vida tant coma mancas a la mieuna. Devriáu, voudriáu partir ; voudriáu, e va pòde pas. Es tant urós, e la sason tant polida encara ! Onte prendre lo coratge de l’arrancar a l’existéncia que l’enebria, an aquelei gravas que l’an adoptat, an aquela plaja que sembla lo reconéisser coma son pichon rei ? Coma me resòuvre a rompre tant d’estacas ? Es pas d’un despart, es d’una separacion que s’agís. Gause a pron pena li ne’n parlar ; se m’arriba de ne’n tocar quauquei mòts, vese son morre que se perlonga e sei parpèlas que se conflan.

» i a pas que tu, mon amic, que posque m’empachar e metre fin an aquela situacion, fai acte d’autoritat : vene raubar ta femna e ton fiu. Es pas d’amor que Marc a per tu, es de l’adoracion : ni l’abséncia ni l’ocean l’an poscut delogar de ton còr. La jòia de te reveire apasimarà ben de revòutas, avisarà ben de resisténcias. Petaça-te per passar d’aquí la fin de setembre. Se ne’n devon patir leis afaires nòstres, bota ! ne’n patiràn. Tornarem a París per lo camin deis escolans : tornarem montar en badant lo cors de Leire. Escaparà pas ai seduccions dau batèu de vapor Marc. A son atge, pas ges de passion pregonda. Coma ta preséncia ajuda, lei polits aspèctes dau flume, leis encantaments de l’autona, lei mila distraccions dau viatge, auràn lèu avalit sei regrets ; mai un còp au nòstre, bodieu, que vendrà aqueu pecairet acostumat a l’èr liure e ai bèus espacis ? Qué farem, carriera dau Bac, dins lo nòstre miegsolier, d’aquela irondèla dei mars ?... »

I aviá, au bàs d’aquela letra, un dessenh de pluma, qu’èra supausat representar una nau sota velas, quauquei linhas puei traçadas lèu, e d’una escritura illegibla, çò qu’empachèt pas Sénher Enric de lei legir d’aise, a promièra vista : en preséncia deis ieroglifes de seis enfants, totei lei paires son de Champollion. 

La missiva de Marc èra ansin concebuda :

« Car paponet,

»T’aime ben. Voudriáu ben que venguesses per restar ambe nosautres. Voudriáu ben anar sus la mar : es mamà que vòu pas. Siáu fòrça ocupat, e òbre fòrça. Prenguère aièr un crancàs dins lo trauc d’un rocàs. Ai mila causas de te còntar ; mai vai partir la pòsta, e ai pas gaire lo temps que per te potonejar.

»Ton Marquonet.

« P.S : Siáu ieu qu’ai dessenhat lo vaissèu ! »

Es ansin facha la paura arma, pecaira, qu’après lei mai afrós dei desastres, après la perda dei èstres mai cars, se pòu relevar e se dubrir un còp de mai a la jòia. Lei tenchas funèbras pallisson e s’escafan, lei trevas desoladas se cambian pauc-a-cha-pauc en ombras de tendresas. Espelís sus lei tombas, la tepa. Tòrna florir sus la mòrt, la vida. Dieu  a vougut que ne’n foguèt ansin. Sénher e Dòna Enric anavan se recampar per se laissar plus jamai. Tocavan a la fin de seis espròvas, un còp de mai lo bonaür fasiá boqueta an aqueu parèu picat per lo tròn. Sénher Enric adobava tot en vista de son viatge a venir ; deviá escriure solament per anonciar la data precisa de son arribada. La joventa l’esperava, impacienta de lo reveire, urosa e fièra a la pensada de li tornar son fiu dins tot l’esclat de la santat, trelusènt de totei lei tresaurs, de totei lei beutats de l’enfança : qu’èra luenh de preveire lei malastres que la menaçavan !

(de seguir...)

La Ròca dei Gabians 4

Capítol 3

Confidéncias

Laissem babilhejar la pluma de Na Enric. Aquí quauquei trocets dei letras onte se pinta lo biais naturau e urós d’aquela brava femna, que nos avisan dei fachs e gèstes de son fiu :

26 d’agost :

« Crese, francament, que Marc es amorós de la mar ! Lo vesèm, a cada solèu, la corteja lo lòng dau maratge. Tot çò qu’es dins lei tèrras existís pas plus, compta pas per eu. Sola la mar a lo privilègi de l’atrivar e de lo captivar. Es venguda sa preocupacion unenca ; a d’admiracion pas que per ela. Emai aguèsse jamai mès lo pè sus lo pònt dei barcas, totei lei mòts de la marina li son familiers tant coma a un capitani navigant. Calcula leis oras dau flux e lo reflux. Sentís, preditz lei gropadas e lei brefoniás.  Sembla qu’entre la mar e eu, entre aqueu drolletonet e aquela causa grandarassa, i a ague un liame, de simpatias, d’afinitats misteriosas. Movedís e cambiant coma ela, ne’n subís totei totei leis influéncias, es somés ai memei variacions. Ne’n a , quora l’un, quora l’autre, l’incalhença ò la turbuléncia, segon qu’es suava ò agitada. La tormenta l’enaura ; coma leis ondadas s’apasiman, s’apasima d’espereu. Parla pas plus de navigar ; mai se vesiás lo biais qu’a de me regardar, totei lei còps que lo Lambinet alestís seis aisinas de pesca e sembla lèst a sortir dau pòrt ! Aquelei polits uelhs blus, tant tendres, tant suplicants, amolirián lei rocàs de la còsta. De còp que i a, sentisse que siáu confle. Prene Marc dins mei braç per lo gitar dins aquelei dau vièlh pescaire ; puei subran estransinada e me ravisant tot d’una, lo retène e lo quiche sus mon pitre, coma se la mar me lo voliá raubar.

»D’onte ven aquela terror grandarassa que me causa aquela besonha ? Coma vai que saupriáu pas la regardar de lònga sensa me sentir mau ? Me defise de sei careças, m’espaventan seis amaliciadas. Se me fau ben dire que li deve lo darnier tresaur que me sòbra, l’aime pas plus, la pòde pas plus aimar. Es-ti d’ingratitud ? gelosiá ? supersticion ? sentidas ?  Seriá-ti pas tot simplament que siáu pas facha per viure en preséncia deis grands espectacles de la natura ? Segur, me pivelan de temps en quora mai finisson per m’alassar, pecaires. Per l’ordinari, me fau un quadre a ma talha. Lei montanhas, lei bòscs m’escanan, l’ocean me trebola  e vai finir per me balhar lo vira-vira.

»Te, mon amic, sache t’i resignar, ta femna serà pas jamai qu’una bòna pichòta borgesa.   Aponde qu’ai l’èime parisenc. M’agradan lei nòstrei carrieras, lei nostrei cais, e lei nòstrei baloards, e de totei lei campanhas que conéisse, aquela que m’agrada lo mai es aquela de París.  Vòc, vaquí onte m’agradariá d’assostar ma vida, pròche dei bosquets, pas luenh de Seina.

»Rementa-te lo polit ostalon qu’aviam visitat totei dos, un jorn que passejaviam sus lei colets de Sevras e Belavista. Èra un dimenge d’abriu, eriam paures e urós, que non sai. L’ostalon èra de logar, la grasilha de l’enclaus dubèrta : intreriam, sedusits per la beutat dau siti. Qu’aquò èra polit, simple, modèste, fach a nòstre gost ! Lo jardin penjava, de sei pelencs e de sei pomiers de flors, l’aberg audebàs, l’ostau ben assetat sus lo platèu, tapissat de rosiers escalaires, engarlandats de vinha verge, e d’auborns, lo bassin d’aiga clara onte bevián lei lardieras, e per finir lei bèlei perspectivas sus un ocean de verdura, Sant-Clòud en amfiteatre, au dessús lo mont Valerian, e Seina pariera a un lac au pregond dau paisatge, tòrne veire tot en plena lutz ; fòrça lagremas escampadas dempuei an pas poscut ternir la frescor e l’eclat d’aqueleis imatges risènts. Bastava de doas oras e tot aquò fuguèt nòstre. Òc, èra nòstre aquel ostalon d’aquí, nos aparteniá e pèira a pèira se fan clapiers. Èran pas nascuts leis enfants, e vesiáu ja aquelei tèstas blondetas córrer dins lei lèias e se retbalant sus lei tepas. A ! quanta bòna jornada, e quant doç pantais qu’avèm fach aquí ! »

Promier de setembre

« Trufa-te de mei paurs, mai te trufes pas deis amors de ton fiu. Es mai seriós que me pensave, e vas ne’n jutjar d’espertu.

» Me pensave dempuei quauquei jorns de faire un viatge dins lei tèrras. Se gaudissiá Marc a la pensada d’una passejada en veitura, e, per ieu, m’agradava pron d’escapar pendent un jorn ò dos a la contemplacion dau senhor Ocean. Doncas, lo jorn d’avans, per un d’aquelei matins qu’an ja la doçor de l’autona, partissiam ja dins un berlingòt d’azard, au tròt de dos chivaus qu’aurián poscut se disputir l’onor de servir de montura a l’eròï de Cervantés. M’avián parlat, coma d’una meravilha, d’un pònt aerian, gitat sus la Vilana, a Ròca-Bernat : èra aquò la tòca de l’expedicion nòstra.

»Tot s’enanèt ben fins a Croisic. Cèu blu, èr escrèt, solèu clement, Marc viu e gai coma un gau de bastida, aviá una brava maissa, mancava pas que ta preséncia. Lo paisatge, lo conéisses, tu : blanc, sec, secarós, ambe d’escapadas de vista sus la mar, amb un sabe pas que que fasiá soscar a l’Orient. Lei aucèus n’i a gaire ; quauquei matas de cardons pouverós onte se recampavan de nivoladas de parpalhonets, aquí la flòra dau camin.

»A Croisic, viram l’esquina au maratge e s’enfonsam dins lei tèrras.

»La scèna se modificava a flor e a mesura que s’aluenchaviam de la còsta. Èra pas l’Eden retrobat ; mai, au sortir de mei camps de sau, podiáu me creire carrejada dins una comba de l’Arcadia. D’aubres ! de draiòus ombrós ! de pradariás ! de corents d’aiga viva ! Meis uelhs alassats de l’immensitat, se repausavan per complasença sus lei mendres detalhs de la vida rustica. S’avisam pas quand sièis mes passats en preséncia de Neptune e de son trident te fan aimar la bòna Cibèla. La vista d’una teulissa de clujada dins un vergier me pivelava de causas tant polidas. Arrestave lo nòstre carri per remirar d’aise una lòna que dormissiá sota lei sauses.

»Pasmens, coma la maire tornava èstre enfant, l’enfant se transmudava, d’espereu, e veniá un personatge grèu...
(de seguir...)