Capítol 11
Agantat coma un marrit maufatan, l’auguste
fugitiu, quasi mòrt, aguèt pasmens la fòrça de se revirar, e se trobèt fàcia a
fàcia amb una mena de monina qu’èra pas que Quinquina eu-meme, Quinquina
escortat de totei sei collègas, qu’au dintre se dessenhava dins l’ombra, au
promier reng, la douça cara de Bibi-Lolon. Sabètz, dròlles, que leis òmes d’aquí an
recebut de la natura de sens d’una finèssa e d’una perfeccion prodigiosas. Per
çò qu’es de l’ausida, ausisson l’èrba grelhar, lei formigas marchar, e leis ústrias
entredubrir seis escaumas. Per çò qu’es de la vista, veirián una aranha fiular
sa tela dins la luna, e quant au sentir, sentirián dau Poliguen lo perfum d’una
saucissa qu’òm fariá grasilhar au borg de Batz.
» A pron pena sortits dau tibanèu onte venián de téner
l’acampada, Quinquina e sei companhs avián niflat lo musquet de rei. Totei fins
coma de rainards, s’èran dobtats sensa relambi de quauqua ren e, seguissènt a
la pista mon deplorable àvi, avián poscut, sensa se donar fòrça de mau, arribar
en meme temps qu’eu sus la platja.
» — Sénher, diguèt Quinquina ambe totei lei marcas de
cortesia, Vòstra Majestat ignora pas qu’ai termes de la Constitucion qu’Ela a
jurat de manténer, la sortida dau reiaume es formalament enebida a nòstrei
reis.
» — Òu dròlles, òu dròlles ! bretonejèt lo rei sensa
fortuna que se teniá pas plus sus sei cambas, voliáu d’un biais simple, faire
una passejadeta en mar. Après tota una jornada consacrada au bonaür de mon
pòble, me fuguèt estat douç, l’avoe, de poder, pendent quauqueis oras, oblidar
dins auqueu barquetonet leis enuegs de la grandor e lei pensaments dau govèrn.
» — Sénher, s’i opausa lo govèrn. Lo permetriá la
constitucion, que vostrei fidèus gausarián un còp de mai vos adreiçar d’umiles
repròchis. Lei nuechs son fresquetas a.n aquela sason, un raumàs de cervèu es
lèu agantat, e deman avèm una ceremònia que reclama vòstre concors.
» — Una ceremònia, mon car Quinquina ?...
» — òc, Sénher, una taulejada patriotica onte tota la
populacion de l’illa dèu prene part…
» — E onte l’abséncia de nòstre sobeiran tant aimat seriá
peniblament remarcada, apondèt Bibi-Lolon d’una votz melodiosa.
» — Coma aquò me pertoca, dròlles ! Que m’agradariá
de veire totei mei serviciaus a l’entorn de ieu a la mema taula ! Pecaire,
cranhisse ben que l’estat de ma santat me prive dau plasèr d’assistir deman a
vòstre acamp. Me vesètz fòrça fatigat, mon bòn Quinquina.
» — Anem zo ! s’escridèt Quinquina. Lo Senhér Vòstre
pòu pas anar tant ben. Siatz gràs de lard e gròs coma una tona.
» — Aprenètz,
Quinquina, que lei malautiás mai tarriblas son aquelei que presentan totei leis
aparéncias de la santat. Coma me vesètz, dròlles, me tibe dau jorn a la
jornada. A ! Qu’aquò’s pesuc lo poder ! Es un pretzfach regde que de
menar lo carri de l’Estat. M’agradariá mielhs de fendisclar de lenha. Aquela
graissa espepissada per mon pòble amb amor, aquela graissa es pas que
confladura. Aquela ventresca, que vos torna fièrs, aquelei carns grassolhetas,
aquelei colors vermelhas, tot aquò, dròlles, es faus, es de l’imitacion.
Fisicament parlant, siáu una trocha bofada au fuòc. Çò
que i a de mai significatiu dins lo mal
inconegut que me tarabusta, es que ma sang, cramada per lei velhas, es venguda
coma de poison. Totei lei nieras, totei lei moissaus qu’an agut l’imprudéncia
de s’atacar a ma pèu, tomban sensa relambi fodrejats sus plaça. Pas cap de
matin onte me derrevelhe pas, de cadabres tancats au sòu. Sabètz que la setmana passada, aguère la
dolor de perdre Cacamba, la mai polida de totei mei moninas, aquela d’entr’elei
que m’èra la mai cara perque semblava a Quinquina ; mai ignoratz ara coma
aqueu animalet polidet es estat meisonat a la flor de seis ans. E !
Be ! coma dire ? Cacamba es mòrta, en mens de tres segondas, d’una
leugièra mordedura qu’en jogant m’aviá facha au botèu. Anatz dire desenant se
siáu en estat de bailejar deman una taulejada patriotica. Visca la
constitucion ! Visca lo pòble de Tambolina !
» Aquela dichoneta èra estada debitada ambe tant d’assegurança
e de bonomia, que sénhers lei sauvatges, sens èstre completament colhons, i
trobèron pasmens un biais de pensar. Se consultèron d’esperelei, e Tomàs Ier se
cresiá ja sortit d’afaire, per quauquei temps pasmens, quora ausiguèt Quiquina
que disiá :
» — Çò que ven de nos
contar aquí, son de cracas. Téne de sòrga segura
que Cacamba es mòrta d’indigestion. Aqueu patron d’aquí, es
un farcejaire. Fau i anar sensa vergonha : pasmens per mai de seguritat,
l’ensejarem sus lei ministres. Ambe sei galavarditges costumiers, mancaràn pas
de se jitar lei promiers sus lo rostit, e, nosautres, i tocarem après que
l’auràn tastat.
» Aquela mesura de precaucion èra mens pròpria a
rassegurar lo rei que non pas lei serviciaus ; Tomàs malautejèt mai que
l’auriá vougut faire creire.
» — Sénher,
diguèt Quinquina, eriam luenh de pensar que la santat de Vòstra Majestat foguèt
pas la mielhs establida dau reiaume. Pregondament esmoguts per lo tablèu de
vòstreis infiermetats, se siam demandats se conveniá pas de remandar a de temps
melhors la taulejada en question. Siáu regretós de vos anonciar que leis
alestiments son tròp abançats per permetre un ajornament. Totei lei plats son
comandats, totei lei convocacions son fachas. De mai, quora Vòstra Majestat
coneisserà la tòca de la ceremònia que s’alestís,
siáu convençut qu’Èla esitarà pas a l’embelir de sa preséncia.
» — Nos anatz parlar, Quinquina ! aquela tòca, dequé
ne’n vira ? demandèt lo malaürós Tomàs, que cervaca un còp de mai a
s’abusar, e s’arrapava ais erbilhas de de l’esperança.
» — Sénher es un usatge imemoriau dins lo reiaume de
Tambolina, que lo pòble espère pas la mòrt de sei reis per porgir a cadun
d’elei lo títol, l’escais que resumís sei
qualitats e rampèla lei servicis per eu renduts a la nacion. E be !
Sénher, es deman que lo pòble recampat dèu porgir d’un biais solemne a la Majestat Vòstra l’escais
d’aqueu Tomàs Ier que viurà eternament dins l’Istòria.
» — Acabatz, Quinquina. Aqueu títol
d’aquí…
Aquel escais ?
» — Vos lo escondrai pas, Sénher, èra pas quauqua ren
d’aisit de trobar dins una lenga tant paura coma la nòstra une expression que
resumèt tant de qualitats tant disparieras, que rampelèt tant de servicis
renduts au país, e que faguèt pressentir a l’encòp
totei aquelei que devètz li tornar encara. Entre Tomàs lo Gròs, Tomàs lo Bòn, Tomàs
lo Benvolent, Tomàs lo Pacific, avèm longtemps trantalhat ; mai pas un
d’aqueleis adjectius tornava pas pron fidelament lei sentiments d’amor e de
reconéissença que ne’n siam totei penetrats. Enfin, ieu, Quinquina, urosa
inspiracion dau còr ! ai trobat, ai prepausat, ai fach adoptat sensa pena
lo vertadier, lo solet títol que convèngue a la
Majestat Vòstra e deman, au mitan dei transports d’una fola idolatra, dins lo
tust dei gòts, dins lo bruch dei fanfaras, serà proclamat Tomàs 1er
lo paire Norricier de sei subjèctes.
» — Me flates, Quinquina, me flates ! diguèt lo rei
que creguèt tombar au revers, e que butèt la cortesia de tocar la man d’aquel
abominable insular. Avètz ben rason, car amic, trantalhe plus, assistirai deman
a.n aquela taulejada ; serà lo jorn lo mai bèu de ma vida. Òu dròlles,
podètz me faire fisança ! E ara, aluenhatz-vos. Desire èstre solet. Vòle,
cochat a la chut-chut dins aqueu barquet, meditar e alestir tant que fau la
dicha qu’improvisarai deman au dessèrt.
» — Sénher, diguèt Quinquina, seretz mielhs cochat dins
vòstre liech. Aqueu barquet fai pas partida dau territòri, e es formala la
constitucion. Sensa vos comandar, nos anam vos menar un còp de mai dins lo
palais vòstre.
» En acabant aquelei mòts, l’envelopava ambe suenh dins
son mantèu de plumas d’aucèus, qu’aviá rabalhat d’esperèu sus la grava, puèi lo
cortègi s’endraièt vèrs lo sèti dau govèrn.
» Lo monarca marchava de tèsta, seguit a distància
respectuosa per tota la chorma que lo quitava pas deis uelhs e qu’espepissiá sei
mendres escarts. Cresiá pas qu’en Bibi-Lolon. Franc dei maudichas paraulas
qu’avián revòutat son aurelha e son còr, podiá pas creire a tant d’ingratitud e
de perversitat dins un atge tant tendre, li semblava impossible que Bibi-Lolon
l’ajudèsse pas a sortir d’aquela pausicion desagradiva onte se trobava.
» Coma se sarava dau palais, sens interrompre sa marcha
se revirèt vèrs son escòrta, e, d’un biais qu’aviá ren perdut de la nautor dau
comandament, convidèt Bibi-Lolon a venir prene plaça pròche d’eu. Lo sauvatjon
se rendèt tanlèu a l’òrdre de son rei. Caminèron quauquei temps en silenci, lo
rei pensatiu e sorne, Bibi-Lolon suau e sonrisènt.
» — Bibi-Lolon,
diguèt fin finala Tomàs a la chut-chut, dau biais que podiá pas èstre entendut
deis autres, sabes çò que siáu sempre estat per tu. Seriás lo mai mespresable
deis òmes de ta raça, s’èra necite de lo rampelar. As trobat a.n ieu, diriáu
pas lo melhor dei mèstres, mai lo mai atentiu e lo mai devoat de teis amics.
T’ai comblat de gràcias e de bontats. Quora i aviá un faisan sus ma taula, siás
tu qu’engolissiás lei doas alas. Ai pas jamai tastat d’una crema dei pistachas
que ne’n aguesses lipat la mitat. T’ai susprés mai d’un còp que raubaves mon
gardamanjar. A l’escondon, m’as begut tres litres de ratafia. Sonrisiáu, te
laissave faire, e me demandave solament perque te donaves tant de pena de
raubar çò qu’èra tiu. Ta preséncia m’apasimava. Te sonave quora veniás pas, ò
laissave mei fustatges daurats per anar fumar dins ton tubanèu lo calumet de
l’egalitat. Te disiáu tot, aviáu pas de secrets per tu. Dins lei ceremònias
publicas, preniás plaça pròche de ieu. Ères lo mai naut dins mon arma. Podiam
creire, quora se mostraviam ensems, qu’ères nascut sus lei marchas dau tròne.
Vaquí,
Bibi-Lolon, per prètz de sei benfachs, patiràs-ti que ton rei, ton mèstre, ton
amic, sigue mes a l’aste coma una simpla giga de moton ?
» — Siáu pas ieu, mon bòn mèstre, es aquel ase de
Quinquina que vòu qu’òm vos mète a l’aste, repliquèt Bibi-Lolon d’una votz de
flaüta. Ieu, voliáu qu’òm vos sautèsse coma un lapin, e qu’òm vos serviguèsse
d’una sauça ravigòta.
» — Ensucat, bramèt Tomàs laissant eclatar son
indignacion. Es pas de creire aquò, es pas de creire ! Tu tanben, infame
Bibi-Lolon, siás lest a engolir ton rei !
» — Coquin de sòrt ! mon bòn mèstre, respondeguèt
Bibi-Lolon d’un biais suau, tant estonat coma esmogut, perqué vos aurián tant
noirit pendent mai de cinc mes e engraissat d’un biais tant carivent ?
» Tomàs Ier tornèt silenciosament sus son pitre lei
pandorèus de son mantèu de plumas, puei clinèt la tèsta e quinquèt pas mòt.
» Quauquei minutas puei, lo cortègi calèt davant la grasilha
dau palais. Embarrèron lo rei, placèron tres faccionaris a cada pòrta, e fins
au calabrun de patrolhas armadas reguejèron e reguejèron encara l’illa tota.
» Qunta nuech, dròlles, qunta nuech ! Avisatz-vos lo
rei de Tambolina que barrutlava sensa candela dins son palais desèrt, dins
aqueu palais vengut per eu, en mens de quauqueis oras, una prison d’Estat, e
d’onte ne’n sortirà plus que per s’enanar au sacrifici. Après aver fach lo torn
de seis apartaments, e s’èstre assegurat que tot espèr d’evasion li èra
defendut, lo paure òme plorèt, la tèsta dins lei mans. Èra jogada la galejada,
anava començar lo grand teatre. Aviá manca pas la ressorça de s’espocar contra
l’ingratitud dei pòbles ; lei darnièrei paraulas de Bibi-Lolon l’avián
completament desencigalat. Tomàs 1er veniá de s’avalir coma una ombra
chinèsa : restava pas que Tomàs Legoff, l’ancian matelòt de la Bellone.
» A ! colhon de la luna, se disiá-ti, quau posquèt
creire un sol instant qu’èra per ton meriti e per teis uelhs polits que te
rendián tant de suenhs e tant d’omenatges ! Colhon, colhon de la luna que
te siás laissat prene a d’amorças tant grossassas e qu’acceptaves coma argent
degut l’admiracion de tei serviciaus, quora fasiás pas que de te gavar dau jorn
a la jornada e de digerir de la jornada au jorn !
» Se rementèt la faula de mèstre corpatàs sus un arbre
quilhat : çò que i aviá d’estransinant dins aquela situacion d’aquí, es
coma èra estat lo corpatàs, anava èstre lo fromatge. De temps en quora, s’escapava
de sei soscadissas per escotar lo bruch dau defòra ; èra lo pas en
cadéncia dei patrolhas ò lo crit dei sentinèlas que se sonavan e que se
respondián. Li semblava que son còrs enairava ja uno olor de rabinat, e, que
que se posquèsse dire, capitava pas a prene partida dau sòrt que l’esperava.
Reconeissiá fin finala que son rèine èra pas estat qu’una lònga seria de drilhança
e de tamponas ; mai, a la vèlha d’aquitar la carta, trobava lo totau un
pauc gròs. Làs de tant d’esmai, vos i vese, s’escampèt un darnier còp sus lo
jaç reiau e acabèt per s’endormir, rotlat dins son mantèu de plumas. »
