La Ròca dei Gabians, episòdi 22

 

Capítol XXII

Epilògue

Vaquí, mon car Pau, lo racònte que t’aviáu promés. Podriáu calar aquí ; mai m’avise que t’interessas au Marconet, e que siás curiós de saupre çò qu’es vengut en grandissent.

Per te satisfaire, lo seguirem fins au jorn onte, ben jovenet encara, rejonhèt lo reng demest leis òmes utiles de son país. Demandes pas a.n aquelei radierei paginas leis aventuras de la Ròca dei Gabians ; ne’n avèm acabat ambe leis esmogudas violentas ambe l’accion e lo bolegadís. Anam rintrar dins un òrdre d’idèas mai suavas : anam retrobar dins son interior leis èstres excellents que conéisses ja : un paire qu’es l’onor e la leiautat d’espereu, una maire tendra, una esposa devodada, aguent pas d’autrei jòias qu’aquelei dau fogau domestic ; en penetrant dins son intimitat, poiràs creire  qu’as pas laissat ta familha.

Lo viatge fuguèt una seguida de distraccions e d’encataments. L’auton èra d’una magnificiéncia excepcionala ; ne’n aprofichèron per perlongar lo camin e multiplicar leis escorregudas. Clisson lei retenguèt pendent quauquei jorns sus lei bòrds de la Sevras nantesa, puei remontèron lo cors de Leira, e visitèron Chenonceaux, Chambord, Ambroise, totei lei sitis, totei lei castèus, totei lei vièlhei muralhas que sonavan la curiositat.

Tornèron fin finala a París, e ben que siegue sempre ben doç de tornar prene possession de son cada jorn e de son fogau, l’ora dau tornar fuguèt pas pasmens exempta de trébol e de tristum. Se rementam lei crentas que Na Enric laissava veire au subjècte dau Marc dins una dei radierei letras qu’escriviá a son marit. Que farián, dins l’entresòu, d’aquela ironda dei mars ? D’efiech, a pron pena rintrat, Marc s’espaventava ja coma un aucèu qu’òm ven de metre en gàbia. Na Enric, a son insaupuda, s’èra acostumada ela tanben, a l’èr liure e ai grands espacis ; mai èra d’aqueleis armas que vivon pas que per leis autres, soscava pas qu’a son fiu. Tre lo lendeman de son arribada, liurèt seis inquietuds au còr d’En Enric, que semblava pas se ne’n socitar mai qu’aquò.

— Te fagues pas de laguit, çò disiá. Es sauvat Marc, lo vaquí galhar e en bòna santat. Luxembourg e Tuileries li tornaràn pas lei gravas de Bretanha ; mai ; fin finala, Paris sauriá pas passar per una surcursala dei paluns Pontins. Lo dròlle s’acostumarà pauc-a-cha-pauc au mitan onte vivèm ; es l’afaire de quauquei setmanetas. En esperant, anarem dimenge que ven, coma de bòns borgés que siam, se passejar dins lo bòsc de Meudon, e tornarem novelar aquela festeta cada uech jorns, tant longtemps que la sason lo voudrà.

Na Enric podiá pas s’empachar de dire qu’anava tròp lèu. S’endeveniá triste Marc, de mai en mai. Que lei carrieras, lei baloards onte lo tirassavan li semblavan estrechons e bornats ! Qué magre riu qu’es la Seina ! Qué pietadós rocàs que lei rocàs dau bòsc de Bolònha ! Coma restava freg e indiferent ai jòcs qu’aviá sota la man ! Qu’auriá escambiat totei lei polidets drolletons que folejavan dins lei jardins publics contra dos ò tres dei pichons maufatans qu’aviá laissats au Poliguen, Porniquet, Cambajon, Macabuòu, Mascaret, totei aquelei noms vonvonejavan dins sa memòria coma un eissame dins un brusc. Lo solet eròi dau monde, per eu, èra Legoff lo jovent. E mai lo paure mendicant li mancava.

Auriam poscut creire que l’aventura de la Ròca dei Gabians l’aviá a jamai garit de sa fe per l’ocean ; nani, lo remembre d’aquela nuech tarribla demorava dins son imaginacion coma quauqua ren de meravilhós e d’encantat. I tornava sensa relambi, e sempre amb un estrambòrd qu’espaventava Na Enric.

— Vai, li diguèt sa maire un ser que racontava per lo vinten còp, e amb estrambòrd novèu, la velhada au pè de la ròca, l’escalada dau bau e lei valentiás de l’amic Legoff, s’èras estat temoin dau desespèr onte me cabuçava ton escorreguda, t’agradariá mens lo racònte de toteis aqueleis orrors, ne’n parlariás pas tant coma lo fas.

A.n aqueu repròche d’aquí que sentissiá s’ameritar, Marc se gitèt dins lei braç de sa maire, e desenant ne’n parlèt plus de la Ròca dei Gabians.

Lo dimenge que devián passar dins lo bòsc de Meudon èra arribat. Partiguèron vivament totei tres per una clara matinada d’octòbre. Marc èra urós de retrobar, foguèsse quauqueis oras, sa vida barrutlanta tampada d’un biais rufe, e, de son caire, se regaudissiá Na Enric d’una passejada que la reportava ai temps melhors de sa jovença.

Davalèron a Belavista, desjunèron a l’ostalariá de l’estacion en cò deis òstes bòns e amables, puei d’un biais leugier ganhèron lei bòscs onte s’espandissián lei beutats de l’auton. Èra una d’aquelei jornadas que son leis adieus dau solèu. Leis aucèus cantavan coma a la prima. Lei rores èran sempre vèrds. Un ventolet fèble bolegava lei ramas dauradas dei beç e deis auberas. Mentre que Marc corriá coma un cervion sus la mofa e dins lei bruscs, En e Na Enric marchavan plan planet lòng dei lèas. La vista d’aquelei paisatges ont avián caminat tant sovent derevelhava a l’entorn d’elei un cortègi de remembres ; dins una entrevista doça e greva, se tornavan dire l’un a l’autre lei jòias e leis espròvas d’una existéncia de labor e d’onestetat.

Coma charravan, s’èran virats cap ai costieras de Sevras. Resistiguèron pas a l’enveja de relucar dins lo claus qu’avián visitat a passat-temps, e possedit tot un après-miegjorn. Butèron la grasilha entra dubèrta e fuguèron agantats en flagrant delit de curiositat per un jardinier que lei convidèt a intrar d’un biais cortés; èran en viatge lei mèstres.

Na Enric trantalhava pasmens.

— Intratz, Dòna, diguèt lo jardinier, crenhetz pas de faire la curiosa. Que siegue pas a logar la proprietat, nimai a vendre, mei mèstres, en partent, me donèron l’òrdre de la laissar visitar per lo monde que ne’n aurián enveja.

— E be, intrem ! cridèt Na Enric d’un biais joiós, donem-nos, aqueste còp, lo luxe d’una bastida.

Leis annadas avián porgit degun cambiament dins aqueu casau poetic. L’ostau èra ben coma Na Enric l’aviá descrich dins una de sei letras. Defòra, de sa teulissa plana, sa terrassa e sei balcons, sei palissadas de rosiers escalaires e sei festons de vinha verge, semblavan a una cassine[i] italiana. Lo dedins èra frescament decorat ; lei mòbles e lei pinturas respiravan a l’encòp l’elegància e la simplicitat. Lei membres èran pas ben largs, mai Na Enric se disiá que lo bonaür ten pauc de plaça, e tot çò que vesiá èra en tant dins sei gosts, que li semblava qu’aviá bailejat d’esperela ai mendres detalhs de l’adobament e de la decoracion dau casau.

Se vesiá, dau naut de cada balcon, un punt de vista unenc benlèu dins leis environas de París, e que podrián envejar leis encontradas mai favorizadas dau cèu : entre dos bauç de verdura, lo vilatge de Saint-Cloud en cieri ; au dessús dau mont Valerian coma un acropòli ; la Seina replegada au fons de la valèia, e luenh luenh, per radiers limits, lei còlas bosquadas de Sannois e de Montmorency : un tablèu de Poussin.

Èra vengut lo ser, e esperavan au salon l’ora dau trin que lei tornarián a París. Marc trobava que li agradava l’ostau e ne’n voliá plus partir. Lo còr de Na Enric fasiá tifa-tafa. « Aquí seriam ben ! » çò diguèt en bufant. S’envelopava dins son chale, quand subran la pòrta dau salon se dubriguèt de sei dos batents e lo jardinier, tresmudat en mèstre d’ostalariá, prononcièt aquelei paraulas simplas : « Madama es servida ! » Muda e espantada, Na Enric interrogava leis uelhs de son marit que li fasiá boqueta.

— Òc, cara dòna, diguèt en li prenent lei mans, siás aquí au tieu. Nòstreis afaires an prosperat en delai de meis espèrs. Pantaiavas d’assostar ta vida pròche d’un bòsc, pròche de Seina. Aqueu domèni pichonet aviá sachut te sedusir, e ne’n gardavas l’imatge corau, e èra mon ambicion secrèta que de posquer te lo donar un jorn. Tei vòts son enausits, mon ambicion es satisfacha. Tot aquò es tieu, siás aquí la mestrèssa e la sobeirana. Anem sopar, mei dos amors : penjam aujornd’uei lo cremascle, e ai lo ruscle.

A.n aquelei mòts, passèt dins lo manjador ambe sa femna e son enfant pegats l’un e l’autre a son còu : avisa-te d’aquela jòia !

(de seguir, de segur...) 

---

[i] Cassine : ostalet.

 

La Ròca dei Gabians, episòdi 21

 

Capítol XXI

Qunta bèla jornada emplida de totei menas d’esmogudas que non sai ! S’èra espandida dins la borgada, la nòva. Marc, dempuei lo moment onte s’èra sentit entrainat per l’ersa, se remembrava pas brica de grand causa. Òm cridava au miracle : un àngel aviá reculhit lo dròlle e l’aviá menat dins son liech ! Totei leis estajants, recampats sus lo cai, acampejavan la pòrta de Na Enric e demandavan de  veire lo Marquonet, tròp fèble encara per poder davalar. Na Enric fuguèt obligada de se mostrar a la fenèstra e de lo presentar a la populacion espantada.

Assetat sus lo lindau, e completament estrangier a çò que se debanava a l’entorn d’eu, Bibia gostava, tranquille, d’un crostet de pan e d’una ceba crusa.

Pasmens, lei promièrei reconeissenças apasimadas, la maire aviá reconegut lo chale onte son fiu èra envelopat : èra lo tartan qu’aviá laissat ai mans de Bibia. Qunta aparéncia que Bibia auriá jogat un ròtle dins aquela aventura ? Soleta, Na Enric, sensa poder l’explicar, vesiá ja la veritat. Avans de se faire dins son esperit, son còr fasiá lume : l’esperit cerca, lo còr devinha.

Una chalopa qu’aviá disparegut dau pòrt dins la nuech veniá d’èstre retrobada au fons d’una cala, pròche de la borgada de Batz, sensa degun a bòrd.

Vaquí çò qu’aprengueriam dins la serada :

I aviá sus la còsta, au dessús de la baia onte la chalopa èra encara encalada, un casau onte restava un parèu dei mai paures. Malautejava l’òme ; aviá passat la nuech au cabeç la femna. Una ora pròcha de la poncha dau jorn, s’èra dubèrta la pòrta butada per un ventàs, e èra rintrat Bibia amb un dròlle dins sei braç. Lo dròlle èra rotlat dins un chale, ensucat, quasi mòrt de freg. Bibia semblava transfigurat : seis uelhs beluguejavan coma dos mochons. A pron pena intrat, aviá gitat dos fais dins la caminèia, presentat lo dròlle a la flama, e, en tot lo breçant sus sei genolhs, li versava gota a cha gota dintre lei bocas lo vin d’una fiòla nosada d’amarina, qu’aviá tirada de sa biaça : tot aquò d’un biais fin e mairau.

Vint minutas puei, s’enanava coma èra vengut, portant amb eu lo dròlle que dormissiá contra son pitre.

Èra Bibia, l’àngel. Qué ! diretz, aqueu mostre d’aquí, aqueu marrit, aqueu bedigàs ? E be, òc ! bastava de la benvolença d’una femna, de caressas e de la gràcia d’un dròlle, per escampar dins aquela fanga un grum d’affeccion, de reconéissença e de devocion. Aqueu grum, canhós, quasi inèrte aviá espetat subran en preséncia dau desespèr e la colerassa de la maire. Bibia aviá comprès, fin finala que Marc èra partit ambe leis autres, que sa vida èra en dangier. Instintivament, sensa se n’avisar que l’acte qu’anava complir èra remirable, coma un projectile obeïssent a l’impulsion qu’a recebuda, Bibia aviá corregut vers lo pòrt, s’èra ronçat dins una chalopa, aviá governat sus la Ròca, èra arribat tot bèu just per agantar lo dròlle que l’ersa retbalava.

L’aviá menat Dieu, l’aviá tornat Dieu. La lusor que s’èra facha aviá pas durat quauqueis oretas ; sa mission emplida, son òbra acabat, lo paure fadat aviá cabussat dins sa nuech, se remembrava plus. Na Enric aguèsse bèu lo virar e lo revirar barca a travèrs, pas un bolegadís interior que brande sa carabessa mau fargada.

— Potoneja-lo ! diguèt la maire a Marc en lo gitant au còu de Bibia.

Bibia agachava d’un còp l’autre e la maire,  e lo dròlle. Portèt a sa boca un dei dèts de sa man, aqueu qu’aviá pensat  Na Enric, e s’aluenhèt.

Quora arribère au Poliguen, l’amèu se tornava metre a pron pena de seis esmogudas.  Assistiguère, lo lendeman, a una ceremonia pertocanta. De matin, totei lei dròlles, dins seis vestits de festaires, se tenián recampats lòng dau cai, sus una fila soleta. Aquò campanejèt, e  aquò dindèt sensa relambi, la chormeta brandussèt alora, e se debanèt d’esperela sus la còsta, tot en abrivant vers la borgada de Batz. Pès descauçs, cadun d’elei un ciri a la man, s’anava en romavatge a la capèla de la verge ; èra un vòt qu’au moment màger avián fach, sus la Ròca, a Nòstra-Dòna-de-Bòn-Secors. Lei familhas caminavan darrier, Sénher e Na Enric tampavan la marcha.

A la mema ora, lo curat de la borgada de Batz e son vicari, precedits de la crotz e de la bandiera, seguits deis estajants de la borgada, s’anavan en procession au rescòntre dei pelegrinets. Òmes e femnas cargavan aquelei vestits polits que semblan raubats de l’Orient, e que lo temps a pas poscut modificar, e mai dins una epòca onte l’originalitat dei vestits a disparegut amb aquela dei costumas e dei biais dispariers. A mieg-camin, ne’n formavan pas qu’un solet lei dos cortègis. Aviá cantonejat lo Magnificat lo curat, que lo cantavan a l’unisson totei lei votz. Un solelhonet esclairava aqueu tablèu d’aquí : lo  bruch de la mar, grèu e solemne coma aqueu d’una orguena bèla, seguissiá lei cants religiós.

Après la ceremonia, lo bòn curat davalèt lei marchas de l’autar, e diguèt aquela charradissa corteta :

« Meis bòns enfants,

» Avètz désobeït a vòstrei gents, e vos a castigat Dieu. En preséncia dau dangier comun, vos siatz ajudats l’un l’autre, e vos a ajudat Dieu. En fàcia de la mòrt, avètz pregat Dieu,  e vos a desliurats Dieu.  Que tot aquò vos sèrve d’ensenhament. Mostratz-vos somès e respectuós vers lei familhas vòstras ; esparnhatz lo còr mairau ; aimatz vos leis uns leis autres ; e, que qu’arribe, aguètz fisança dins lo cèu. Sabètz totei quetei son lei mans que sauvèron lo Marconet. Aviam cresegut promier qu’èra un àngel que l’aviá recampat. Lo miracle resta dins son entier, e, perque Dieu, dins sa bontat, se servís dei mai umiles instruments per l’acompliment de sei projèctes, aprenètz per aquí, enfants mieu, a èstre bòns per totei e a pas mespresar degun. »

Una urosa suspresa esperava leis amiguets nòstres quora s’entornèron au Poliguen. Per lei suenhs de Na Enric, un tibanèu èra estat quilhat sus la plaja : asostava una taula improvizada, copiosament clafida de carns frejas e de pastissariás de menatge, lo tot seguit de fruchas de la sason e de quauquei botelhonetas de bòn vin. La presidéncia dau repàs fuguèt d’en promier ofèrta a Marc, que refusèt aquel onor e mostrèt Legoff coma mai digne de fe. Se faguèt pas pregar lo jove eròï, e, coma sus la Ròca dei Gabians, aviá donat l’exemple de coratge, de la preséncia d’esperit e de l’activitat, es taulejat que subrepassèt per son gromanditge totei leis autrei convidats e mostrèt que meritava tanben de lei bailejar sus aqueu camp nòu de batestas.

Sénher e Na Enric passèron encara quauquei jorns au Poliguen. Aquelei quauquei jorns fuguèron emplegats coma fau. Reparèron la perda esprovada per Legoff en li fasent present d’un barquet nòu e tot mastat, crompat dins lo pòrt de Nantes. Lo pescaire, dins sei regraciaments, vouguèt que portèsse lo nom dau Marquonet, e aqueu nom fuguèt marcat en letras d’aur au coronament de l’embarcacion.

Lo felen de Tomàs 1^er recebèt, eu, una mòstra d’argent d’aquelei mòts estampats au dedins de la cuveta : A Pèire Legoff, que manja sei dotze ans, remembre dau 15 de setembre. Pensam ben que Bibia èra pas oblidat ; mai qué faire d’aqueu malaürós ? Aviam promier soscat a li donar una cabana sus la còsta ò a li assegurar un recapte dins un ostau de caritat ; tot aquò èra impracticable. D’un caire, la proprietat, e mai pichona siegue, demanda de suenhs de susvelhança e d’administracion que Bibia auriá pas poscut seguir, d’un autre caire, la vida sedentària d’un ostau de recapte èra tròp contrari ambe sei biais barrutlaires. S’acontetariam de lo recomandar au bòn curat de la borgada de Batz, en li laissant entre lei mans de qué subvenir ai mejanets dau paure deseretat.

Èra enfin venguda l’ora de partir. La familha Enric, escortada de la populacion dau Poliguen, s’entornèt a pè fins a Guérande. Es aquí que se debanèron leis adieus. Se corfendiá Marc. Au moment de montar dins la veitura, potonejèt totei seis amiguets. Na Enric fuguèt potonejada per totei lei maires.

Quauqueis oras puei, èran sus l’empont dau batèu de vapor que remontava Lèira. Leis aviá seguits Bibia, en corrent, fins a Sant-Nazaire. Restèt longtemps sus lo cai, tancat, plegat en dos, son agach estacat sus lo batèu que s’aluenhava, e, quora l’aguèt perdut de vista, de gròssei lagremas tombèron de seis uelhs, que fins a.n aquí avián jamai plorat.

(de seguir, de segur...)

La Ròca Dei Gabians, episòdi 20

Capítol XX

Lo miracle

En se retrobant en cò d’ela, après un lòng avaniment, Na Enric se posquèt un pauqueton demandar s’aviá pas pantaiat leis scènas esglaiosas que veniá de traversar. L’òrdre e la patz acostumats ; tot alenava a l’entorn d’ela . Totei leis objèctes de familha èran a sei plaças, seis òbras d’agulha, lei libres que presava, lo lume qu’aviá brutlat tota la nuech, lei joguets dau Marcon, lo volume dei còntes dubèrt a la pagina qu’aviá pas acabat de legir. Un gai e poderós rai de solèu d’auton intrava dins aquela làupia onte ren aviá cambiat.

Demorèt quauquei temps drecha, espepissant lo membre, pensativa e espaventada. A la vista dau liech, que lei cortinas èran restadas tampadas, se levèt tot d’una peça, e, fodrejada per lo remembre de la realitat, s’estavanèt un còp de mai entre lei braç de sa serviciala e de son ostessa, que la quitavan pas.

Quora tornèt prene seis esperits per lo segond còp, lo curat èra solet pròche d’ela. Li teniá lei mans, e pregava : pregava en silenci la Maire dei dolors, lo Dieu dei desconsolats.

Èra apasimada, l’uelh sec, la votz suava, sens apietosament sus ela, sensa revòuta sus son astrada. Auriam dich que lo tròn, en la tustant, aviá agotat seis uelhs e botat son còr en podra. Tot primier, vouguèt saupre dins lei mendres detalhs çò que s’èra passat, coma son fiu aviá escalat la ròca, coma èra parvengut au darnier planestèu, coma èra estat emportat ; enfin coma leis autres èran estats retrobats e sauvats.

— Digatz, digatz, sénher lo curat. Ieu, vòle tot saupre, vòle tot ausir.

Lo curat, d’una votz trantalhanta, contèt tot çò qu’aviá après. Escotava avidament amb una mena de voluptat ferroja, e lo copant soncament amb aquelei mòts : « Pecairet ! Pecairet ! » que s’escapavan a cada instant de sei bocas.

— Ansin, çò diguèt, es acabat, es mòrt. An tornat totei leis autres : eu solet tornarà jamai ! E be, sénher lo curat, vos vau dire quauqua ren : ai pas que çò que merite. Dieu m’a castigada, e a ben fach. Siáu estada una marrida maire. Çò que vos dise aquí es la veritat. Aviáu ja perdut dos dròlles. Èran mòrts entre mei braç, mei dos promiers ! Aviáu recebut son radier buf. Leis aviáu sepelits de mei mans. Deviáu passar ma vida a lei plorar. Au bot de quauqueis annadas, leis aviáu oblidats quasi. Marc lei remplaçava dins mon còr. Ère fièra de sa beutat, m’enebriáu de son tendrum. Pensave plus ai dos autres. Quauquei jorns mai, e mon marit nos veniá retrobar. S’eriam quitats dins lo tristum ; se recampaviam dins la jòia. Nani, veguetz, ère tròp urosa ! Aviáu pas lo drech d’èstre urosa coma aquò. Dieu m’a castigada ; me planhe pas.

Febrosa, parlèt longtemps. Anava fins qu’a s’acusar de s’èstre pas mesfisada dins l’acompliment de sei devers envers lo Marconet.

— Siáu ieu que l’ai perdut, çò diguèt ; es ma fauta s’es mòrt. Lo cèu m’auriá pas esparnhat seis avertiments. Aquela mar qu’aimava, ne’n aviáu pau, m’esglariava. Quauqua ren me cridava aquí que l’atrivava per l’engolir. Auriáu degut velhar a tota ora, e me siáu endormida sens onor !

Pas un senglòt, pas  una lagrema, mai d’estofaments, d’angoissas frequentas, e tanben de retorns passatgiers d’egarament e de baujum.

— Faguem pas de bruch, parlem a la chut-chut. Dormisson aquí totei tres. Ai tampat lei cortinas, de crenta que lo jorn bèu lei geine. Legòff leis a retrobats sus lo planestèu de la Ròca dei Gabians. Son fòrça alassats. Quora se derevelharàn, vos lei mostrarai. Lo màger se ditz Armand ; lo segond, Alfred ; lo tresen es lo Marquonet. Veiretz coma son polidonets totei tres !

Èra ni Bossuet, ni Massillon[i] que lo curat de Borg de Batz ; mai lei plors que rajavan sus sei gautas passidas èran mai parlaires que non pas un sermon.

— Dòna, li diguèt enfin, me vesètz vièlh. Pendent lo cors de ma vidassa, ai vist de pròche fòrça desfortunas ; ne’n ai pas vist que fuguèt comparabla a la vòstra. Siatz, segur, la creatura la mai digna de pietat qu’ai rescontrada dins aquela valada de lagremas. Lo monde pòu ren per vos ; apielatz-vos sus la man que vos tusta, es la soleta que vos posque secorrir. Vos castiga mai vos esprova, Dieu. Vos marca dau sagèu de son eleccion, Dieu. Aquò’s ren, chatona. Perdètz pas de vista que vos sòbran quauquei pantais a emplenir ailabàs ; siatz una esposa crestiana. Vòstre marit es pas mens a plànher que vos ; aujornd’uei mai que mai, necita de vòstre devocion eu.

— Aquò’s verai. Es sa vida aquel enfant. Fau pas que vèngue !  Fau l’empachar de venir ! Li vau escriure, lo vau alestir… mai qué dire, bondieu ? Ajudatz-me, siáu fadada.

Cercava de que escriure.

En recampant sei papiers forra-borra, meteguèt la man sus un plec mandat per la pòsta, e qu’èra aquí dempuei la velha.

Estracèt l’envelopa e legiguèt la bilheta que vaquí :

París lo 14 de setembre

« I tène pas mai ! L’as dich leis afaires fan pas nòstra vida. Ò careis aimats ! jòias soletas de mon còr, vène doncas vos retrobar fin finala ! Ma molher, mon dròlle, vos vau quichar dins mei braç ! I a pas que vos au monde, tresaurs doç ! i a pas que vos, lo restant es ren. Partisse deman, per l’express dau ser. Aquelei quauquei mòts me precediràn que d’un jorn. Siáu tot simplament lo mai urós deis òmes ; i a pas de bonaür coma lo mieu.

H. »

— Sénher lo curat, çò diguèt Na Enric, menatz-me. Es partit, ven, serà aquí dins una ora ! Que volètz que li digue ? qu’a plus de dròlle, qu’es mòrt son fiu ! que m’aviáu fisat son fiu ! qu’aviá promés de li tornar son fiu ! Es pas possible ! Dieu vòu pas que digue aquò. Menatz-me, ò demoratz puslèu. Òc, demoratz, per gràcia, per pietat ! Tornarai quora me sonarà. Siátz bòn, sénher lo curat, sabètz pertocar lei malaürós. Digatz-li que vive, qu’aurai la fòrça de viure. Viurem l’un per l’autre, ambe l’espèr de retrobar, dins una existéncia mai, leis èstres carivents qu’avèm  perduts.

En acabant aquelei radierei paraulas, aviá sentit son còr se detendre.

Passèt lèu son mocador sus seis uelhs, e, se reajustant ambe velocitat, anèt s’abrivar fòra la cambra, quand subran ausiguèron lo rotlament d’una veitura sus lo cai.

Èra la veitura de Gueranda.

Vouguèt fugir : aviá lei pès tancats.

Un bruch de pas montava dins l’escalier.

S’escagassèt sus ela e s’escondèt lo caratge dins lei mans.

Lo curat s’èra arborat e agachava la pòrta.

Se dubriguèt subran, la pòrta, Sénher Enric se mostrèt au lindau.

Sabiá ren, arribava joiós.

— Vai-t’en! Vai-t’en ! s’escridèt Na Enric sensa gausar levar la tèsta.

Ne’n poguèt dire mai : se rompèt en senglòt sa votz.

— De coratge, sénher ! diguèt lo curat ; Dieu vos esprove un còp de mai. De coratge per vos… per ela !

Sénher Enric se teniá sus lo lindau, leis uelhs e lei trachs trevirats.

— Marc ! tornèt dire en s’abrivant cap au liech de son fiu.

— Marc ! tornèt cridar un radier còp en escartant lei cortinas d’un biais de desesperança.

I aviá sus la cubèrta quauqua ren d’envelopat dins un chale.

Au tresen apèu, mai retentissent que non pas leis dos autres, lo chale se meteguèt a bolegar, e çò que i aviá d’envelopat dins sei plecs sautèt au còu de Sénher Enric en disent :

— La bòna salut, paironet !

---

[i] Massillon : predicator dau sègle XVIII. 

La Ròca dei Gabians 19

 

Capítol XIX

Hippolyte Bayard, Autoretrach  dau Negat, 1840

Ne’n manca un

Ben que deguèt s’escolar d’oradas avans que de tornar, totei leis estajants passèron lo demorant de la nuech sus lo maratge. Lei conjecturas se perdián gaire dins l’immensitat : l’espèr, la crenhença, la terror, s’èran concentradas sus la Ròca dei Gabians. Toteis aquelei que l’avián vista de pròche ne’n descrivián menimosament la configuracion, dempuei la basa fins a la cima, e, coma arriba sempre dins aquela ocasion, cada descripcion èra tant preciza, que totei èran disparieras e se contradisián. Seguent leis uns, l’ascencion dau bauç presentava pas cap de dificultat, e la chorma aviá poscut, sensa fòrça quichar, escalar la cima ; seguent leis autres, la besonha èra impossibla, ò pasmens dei mai dangeirosas, mai que mai dins la nuech, e mai que mai per lei dròlles d’aquel atge.

Leis uns t’explicavan que la mar aviá jamai tocat lo planestèu amondaut, e que i dormirián tant suaus coma dins sei liechs ; leis autres t’afortissián que faliá gaire s’i fisar, e qu’ais equinòccis se vesiá fòrça la mar despassar lo nivèu de la plataforma. Ansin, segon çò que cadun disiá, lei còrs se dubrissián ò se tampavan fàcia a l’esperança. La maire Legoff èra la soleta a restar imbrandabla dins sa fe ; aguèsse aprés sensa s’estonar que son drollàs aviá arrestada l’ondada en li disent : «  Montaràs pas mai naut ! »

Na Enric anava de grops en grops, prestant una aurelha assedada de tot çò que se disiá ; se sentissent morir de mila nafraduras. L’unenc espèr onte posquèsse se recaptar èra d’espereu un suplici afrós : èra la branca d’espinas onte s’estraçan lei mans que cercan de s’ i arrapar. Vesiá son Marquonet escalant lo rocàs  tarrible dins l’ombra. En admetent qu’aguesse trobat d’espereu pron de fòrça per resquilhar fins au radier planestèu, en admetent que lo flux aguesse pas passat aqueu limit, vesiá lo paure pichon estransinat, anequelit de lassitge e de fam, que bolegava pas mai, sanguinolent, macat.

A l’auba revenent, anèt s’assetar sus un dei rocàs de la còsta : i restèt longtemps, tibada, leis uelhs ficats sus l’orizont coma se cercavan a traucar l’espaci.  Quora se levèt, aviá aparegut lo jorn. En davalant vers la grava tornamai, rescontrèt Bibia qu’entamenava ja sa virada. A la vista de Na Enric, lo colhon passèt l’aurelha bassa, ansin qu’un chin que se remembra coma èra estat batut. Vergonhosa ela tanben de sei colerassas, la doça creatura s’arrestèt un briu, e l’acompanhèt d’un agach de pietat. Pensava a l’amistat de Marc per aqueu malaürós, ai careças que li fasiá, de la polida man blanca que li passejava sus lo caratge après que l’aguesse assistit. « Bibia pecaire ! » çò diguèt d’una votz d’enfant. E tornèt prene son camin en plorant.

A la poncheta dau jorn, lo curat seguit d’una part deis estajants, èra anat a la borgada de Batz dire una messa a l’autar de Nòstra-Dòna-de-Bòn-Secors, èra vengut puei tornar prene sa plaça au mitan de seis ovelhas ; sosteniá lo coratge dei maires, après aguer pregat per la conservacion dei dròlles. La matinada se retbalèt dins la fèbra e l’ànsia de l’espèra. Una neblassa que s’arborava de tèrra aviá, tre l’auba, ensornit lo cèu, e s’èra espandida sus l’ocean. La natura, tant pregondament indiferenta a nòstrei maus e a nòstrei misèrias, semblava se ligar ai dolors d’aqueu paure amèu. Totei leis objèctes, totei leis accidents dau paisatge èran envelopats dins una atmosfèra de coton, qu’una lusor grisa e foscarina esclairava tot parier. E mai se tota la populacion i èra recampada, un silenci absolut senhorejava sus la platja. Podiá pas venir tardier lo batèu ; d’un moment l’autre, anava sortir de la nèbla lo batèu. Tocaviam a un moment qu’es pas de dire : esperaviam l’arrèst de Dieu.

Subran, sus lo còp de miegjorn, una raissa de vent desgatjèt la mar e lo cèu, lusiguèt lo solèu, leis ersas beluguejèron e vegueriam au luenh una vela qu’arribava dau larg.

Res quincava. Degun boleguèt. Ausigueriam lei còrs faire tifa-tafa. La vela, qu’èra promier qu’un punt blanc dins l’espaci, veniá de mai en mai granda. L’embarcacion ginglava visiblament vers lo maratge ; èra lo batèu de Legoff aquò ! E qué nos adusiá dins sei flancs ? la jòia ò lo dòu ? La vida ò la mòrt ?

Aquela vela, tant esperada, tant sovetada, auriam vougut l’arrestar dins son vòu, tremolaviam de la veire arribar au pòrt. I aguèt subran un moment d’ànsia que se pòu pas dire. Totei leis armas èran penjadas au morcèu de tela que butava lo ventolet. Pas un mòt ! pas un crit ! pas un bolegadís ! pas un gèst ! Mai quora fin finala lo batèu fuguèt pron pròche de la tèrra, per que posquessiam destriar sa còca e son garniment, quora vegueriam, aperabans un molon de pequelets qu’agitavan dins l’èr sei casquetas ò sei mocadors, espetèron a l’encòp totei lei peitrinas, una cridadissa enebriada montèt cap au cèu.

— Siatz ben vosautres ?

— Siam ben nosautres ! siam ben nosautres ! respondeguèt un ensems de votz d’argent.

Quauqueis instants puei, lo batèu s’encalava sus la platja, e totei leis enfants davalan forra-borra, se butant leis uns leis autres. Coma lei vesiam, bondieu ! lei vestiments estraçats, lo caratge macat, lei mans sanguinolentas, lo pèu solhat d’ iguanodònt. Cada maire reconeissiá son drollàs, l’acampejava au saut de la barca, e, l’estrenhava coma una preda, lo banhava de lagremas, de bacèus e de potons.

— Marc ! Marc ! cridava Na Enric que cercava deis uelhs lo pichonet e que ja se possedissiá plus.

Ges de votz respondiá.

Restava plus que Marc a davalar : Marc davalava pas.

— Mon dròlle ! Mon dròlle ! Èra doncas ambe vosautres ! Parlatz, mai parlatz doncas ! Qu’avètz fach de mon dròlle ?

Viravan lo cap e calavan.

Dins un envam, abrivèt dins lo batèu, lo furnèt tot d’una de son agach, e s’arborant en fàcia de Legoff :

— Mon fiu ? ont es mon fiu ? Aviatz promés de me lo tornar !

De lagremas silenciosas rotlèron sus lei gautas dau pescaire.

Quilèt un crit d’aucèu nafrat la maire e tombèt sensa vida sus un molon de velas.

Èra ja acabat de la jòia dau retorn. Lo malaür de Na Enric cabussava tornamai lo amèu dins lo desconsolament. Totei lei maires se sentissián geinadas e mau dins son èsser ; gausavan plus potonejar sei dròlles. La fola, avans de se laissar, demorèt quauquei temps mai sur lo maratge. La perda dau Marquonet fasiá lo subjècte de totei seis entrevistas. Preissat de questions, lo jove Legoff contèt çò que s’èra passat fins au moment onte la radiera butada de l’ondada leis aviá totei rotlats sus lo planestèu. Avián vist Marc rebatlat per l’ersa, s’èran ronçats per lo téner. A.n aqueu moment, se remembrava de ren.

Completèt lo racònte dau fiu lo paire. Leis avián trobats, a la poncha dau jorn, espandits sus lo ròc, tancats e fregs, donant pas signe de vida. A promièra vista, leis aviá tenguts per mòrts : en lei comptant, un-a-cha-un, pensava comptar de cadabres. Li èran totei franc dau Marc. Leis avián envelopats dins de cubèrtas ; a bèus renfòrts de friccions, de sauvacrestians, èran parvenguts a lei reviscolar, totei. Una ora puei, se tenián drech, e manjavan coma d’ògres, tot en plorant son companhonet.

Mentre qu’acabavan de se remetre, lo paire Legoff, assistit de sa chorma, aviá explorat la Ròca dei Gabians fins a sei cantons e recantons lei mai misteriós : totei sei cèrcas èran estadas un fracàs. Au dire deis enfants, Marc, penós, auriá pas subreviscut a la nuech que venián de passar : se la radiera ersa l’aguèsse pas emportat, l’aurián infhaliblament rabalhat mòrt sus la plataforma.

— Paura cara dòna ! apondèt lo pescaire esmogut — Dieu m’es temoin qu’auriáu donat de bòn còr dos dèts de ma man per poder li ragantar son miston.

— A ! disiá lo Mascareton, se leis autres m’avián vougut creire, ren de tot aquò seriá pas arribat.

Totei lei parèus s’entornèron cadun au sieu, e lo bòn curat, que l’òbra èra pas acabat, se rendèt pròche de Na Enric, qu’avián carrejada estavanida dins sa cambra.         

 (de seguir, de segur...)

 

    

  

  

 

La Ròca dei Gabians, capitol XVIII

Capítol XVIII

Un marin vertadier

Lei batèus pescaires s’entornèron un-a-cha-un, en se seguissent de pròche. Qué retorn, bravei gents ! Cada arribada provocava una scèna d’orror e de desolacion. Lei paires s’espocavan e juravan. Lei bòns curats ensajavan de lei tornar mai doç, e lei femnas, negadas de sei lagremas, intercedissián per lei pichons copables que cargavan de malediccion a passat temps. Foguèt lo paire Legoff que rintrèt lo darnier. Èra lo clòsc dau país, lo pròpri fiu de Tomàs 1^er, un lop de mar, un domdaire d’ersas, romput de lònga data ai traitesas de l’ocean.

Lèsts a tornar partir, totei lei patrons de barcas l’esperavan per reçaupre seis instruccions. Aviá pas davalat au sòu, que ja la fola se ronçava a son rescòntre. Esperavián pas qu’eu, s’existissiá un còp de mai de chanças de salut, repausavan sus eu.

— Arriba, Legof, arriba ! S’es passat aquí de belei causas pendent nòstra abséncia. Avèm plus de dròlles ! An totei decampats ! Arriba ! que i a pas que tu per nos lei tornar !

A pron pena fuguèt avisat que creseguèt ne’n petar.

— A ! Lei maufatans ! cridèt. Comptatz-i, vosautres, que m’en vau tornar a la mar per tornar pescar aquelei capons ! Onte volètz que lei prengue ? Que se neguèn totei coma de garri de camps, me fa, sas !, una brava camba. Aquò serà tot profiech per nosautres. Anem, femna, a l’ostau ! Siáu banhat, ai lo ruscle. Espère sopar e m’empalhar puei.

— Vai, mon òme, diguèt la maire Legoff en plorant. Trobaràs lo sopar sus la taula, degun i a pas tocat. Coma as lo ruscle, pòs tanben manjar ma part e aquela dau pichon. Ieu, ai pas fam, e lo pichon es mòrt benlèu.

— Es çò que pòu li arribar de mielhs, rebequèt d’un biais regde lo pescaire ; car se m’arriba viu sota la man !.. A ! benda de gusàs ! que leis engoligue totei la mar ! que leis espete lo tròn de Dieu!

— Legoff, ditz lo curat dau borg de Batz, siáu ieu que t’ai baptejat, siáu ieu que t’ai fach ta promièra comunion, siáu ieu que t’ai maridat ! que cranhisses pas que tei duretats e teis escòrnas faguesson véner la colèra dau cèu sus la tèsta d’aquelei drolletons, pecairets ?

— Sauva-lei ! sauva-lei ! cridavan lei femnas en s’arrapant a sei vestits.

— Lei sauvar !.. es lèu dich, aquò… Un còp de mai, onte volètz que lei prengue ?

— Cerca lei, mon òme, lei trobaràs. Tu que pòrtas, lo dimenge a ton vestit, uech medalhas d’argent qu’as ganhadas perque riscavas ta vida en derrabant a la mòrt tant de gents que coneissiás, ni d’Eva ni d’Adam, laissariás  defuntar ton dròlle e totei lei dròlles dau vilatge nòstre ?

— Sénher Legoff, aguètz pietat de nosautres ! aguètz pietat de ieu ! diguèt Na Enric en lei prenent dei mans.

— Veguem ! veguem ! s’escridèt Legoff après s’èstre eissugat lo recanton de l’uelh de la mancha de sa marinièra, parlem pas toteis ensems. A qunt moment de la jornada aquelei coquinàs an sortit dau pòrt ? Dins l’après-miegjorn… rai ! La mar baissava. Lo reflús leis a entrainats. Un còp fòra de la baia, son estats pres per lo corrent e son anats a la deriva, sus lei rompents de la Ròca dei Gabians. Aquí la, la començança ! Quauqu’un d’entre vosautres pescava aperaquí ? Cambajon, Mascaret, Porniquet, Macabuòu, vosautres que siatz aquí, quauqu’un de vosautres a remarcat quauqua ren ? Degun d’entre vosautres a ren sinhalat ?

— Ma fista ! respondeguèt lo paire Porniquet,  a un ora pròcha dau calabrum, ai ben vist coma un fuòc que caminava de la ròca.

— E tu, as pas mes lo cap dessús ? Qu’as doncas pensat qu’aquò podiá ben èstre ? De nòvis, sensa dobte, que fasián aquí lo repàs de nòça.

— Ai vist coma un fuòc, e ai pensat qu’èra benlèu un fuòc, tornèt partir Porniquet d’una assegurança modèsta.

— E aquò basta,  mon omenet ? As pas cercat mai luenh, te siás tengut per satisfach. E ben, ensucat que siás, èran elei que cramavan son barquet. Comprenètz ben, vosautres ! L’embarcacion s’es desbastida en s’afalant sus leis estèus. Podiá plus servir : l’an cramada per cridar ajuda. Aquí-la la seguida ! Amb aquò dins qunta barca sont-ti doncas partits ? demandèt en estacant sus sa femna un uelh clafit de repròches : mancariá plus que fuguèsse la mieuna.

La maire Legoff baissèt leis uelhs d’un biais timidòt.

— Complet !.. A ! lei canalhas !.. Un barquet nòu ! Cinc cents francs de flambats coma una boita de broquetas ! Aquò, òï, es una bòna jornada, aquò !

— Ben… tanben… patron, diguèt un de seis òmes d’equipatge, amb un drollàs coma lo vòstre, se fau esperar a tot, sas.

— Ve ! Tòrna me lo dire, diguèt Legoff d’una votz enganiva, d’un biais que podiá pas laissar un dobte sus leis intencions dau pescaire.

Puei cambiant subran de ton :

— Òc, lo bastonarai, lo mastin ! Òc, lo  maufatan, se ne’n escapa, reçauprà un bacèu dei mai fòrts qu’auràn jamai donat lei doas mans que vaquí ; mai tu, moissonàs, ten-te per dire qu’un drollàs coma lo mieu ne’n engoliriá de cents de mila coma lo drollàs de sénher ton paire. Es ben a tu, fenhantàs, incapable, maufatan, de charrar ansin dau dròlle lo mai avisat, dau dròlle lo mai brave que siegue dins la comuna ! En cramant mon barquet, aviá son idèa, e tu veses ben que l’idèa èra bòna, perque a.n aquela ora serián totei sauvats, s’aqueu colhonàs de Porniquet aguèsse pas mancat de nuech a totei sei devers de marin. Vai te cochar, bastard, e lèu !

— Après Legoff, après ? que son venguts ?

— A ! bondieu, aquò es pas malaisit de devinhar. L’ondada a tornat, e leis a carrejats. Vaquí la fin !... A mens pasmens que, per impossible, mon bedigàs de dròlle, qu’es capable de tot, aguèsse trobat lo mejan d’escalar la Ròca dei Gabians, tirant leis autres après eu.

— L’a escalada, mon òme, l’a escalada, s’escridèt la maire Legoff ambe l’intrepiditat de la fe.

— S’a poscut escapar a la marèia en grimpant aqueu bauç grandaràs…

— L’a escalat, mon òme, l’a escalat ! A desfisat la mar ! Te respònde d’eu : es ton drollàs !

— S’aquela marrida monina, en s’ajudant de sei pès e de sei mans, a poscut escalar fins au radier planestèu…

— Es amondaut, mon òme, lo vese ! s’escridèt la brava creatura illuminada per l’amor mairau.

— Mai leis autres, leis autres ? demandèt Na Enric d’una votz perduda.

— Siguetz doncas suava, mon amigueta ! Lo coneissètz gaire. Saique s’es sus lo planestèu, totei leis autres son amb eu.  Lei vese totei… Bandisson sei bracets… Cridan ajuda… I anem, mei polidets, i anem !

— I anem totei ! s’escridèt Legoff ais aclamacions de la fola. Macabuòu, Cambajon, Mascaret, totei lei paires, vendretz totei amb ieu, vos prene amb ieu. I aurà d’òbra, serem pas de tròp totei per capitar. Se son totei sus lo planestèu, se l’ondada a calat aquí, lei retrobarem dins un polit estat. Femna, lo dequé ! de sucre ! de l’aigardent ! de vin ! de cubèrtas ! Anatz lèu, despachatz vos ! Pas un moment de perdre ! Vos, sénher lo curat, pregatz Dieu per elei e per nosautres.

Lo batèu, cargat de provisions e d’agrés, èra lèst a tornar prene la mar. Legoff montava a bòrd, quora se sentiguèt retengut per lo pandorèu de sa marinièra.

— Sénher Legoff, diguèt Na Enric en porgissent de saus au pescaire e una manta qu’èra anada prene au sieu a la lèsta, vos lo fise ben ! Aguètz grand suenh d’eu, mon bòn sénher Legoff ! Es lo mai pichonet, es pas acostumat. Aurà ben mai de mau que non pas coma leis autres. Se tròba ben encara delicat. Enfin serà lo solet que son paire serà pas aquí per l’aculhir. Se me volètz embarcar ambe vos ?

— Vos embarcar, cara dòna ? I pensatz pas ; mai comptatz sus ieu, sus nosautres. Velharem sus vòstre fiu coma sus lei nòstres : a la plaça d’un paire, ne’n aurà dotze, e, ambe l’ajuda de Dieu, vos tornarai lo miston.

Legoff èra a bòrd e bailejava la manòbra. Lo vent que bufava au sòu, fasiá craquejar la tela. Lo batèu piulava dins l’ersa e partiguèt.      

(de seguir, de segur...)

Fotografia: Fons Jacques de Thézac/ Sostas de Marins, colleccion Musèu Despartementau, Breton, Quimpèr.